وفات استاد ولایت خان ٬ موسیقی دان و ستار نواز افسانوی شرق بتاریخ 13 مارچ سال 2003 م – یک ضایَعهء بزرگ و غیر قابل تلافی در جهان موسیقی کلاسیک شمرده میشود . شهرت او در جهان موسیقی آنقدر وسیع است که حاجت به تشریح ندارد ٬ تنها مقام علمی وهنری او نه بلکه کرکتر وشخصیت او قابل توصیف میباشد.
استاد ولایت خان فرزند استاد عنایت خان و نواسه استاد امداد خان ستار نوازان و سُربهار نوازان معروف هند بوده و اجدادش تا شش نسل موسیقی دانهای برجسته وقت خود بشمار رفته اند.
او از کودکی نزد پدر خویش به موسیقی آشنا گردیده بود٬ولی متاسفانه در سن ده سالگی پدر خودرا از دست داد و بعداٌ شاگرد کاکای خود استاد وحید خان گردید.
استاد در حین آموختن ستار در آواز خوانی نیز شاگردی نموده و از پدر کلان مادری خود استاد بنده حسین خان تعلمیات اساسی را دریافت نمود.او درآغاز زندگی با مشکلات اقتصادی ساخته . ولی تمرین ستار حداقل ده ساعت در روز ادامه میداد. استعداد او در فراگرفتن ستار طوری بود که در سن صباوت در محضر عام کنسرت داد و متعاقباٌ در سن 18 هژده سالگی اولین ریکارد خودرا ثبت نمود. بالاخره در سن 25 بیست وپنج سالگی (1994) کنسرتیکه در جهانگیر هال شهر بمبهیء اجرا نمود شهرت آنی و بین المللی را صاحب گردید٬ چنانچه رئیس جمهور هند با افتخار وی لقب « آفتاب ستار» را باو اعطا نمود.
ارزشهای هنری استاد ولایت خان بیشتر در تکامل ساختمان آلهء ستار و اختراع ( گایگی آنگ) یعنی سبک اواز خوانی در ستار میباشد. بعباره دیگر ٬ او ستار را که در سایق صرف بحیث یک آله ساز مانند تنبور یا رباب نواخته میشد ٬بیک سازیکه مانند خواننده آواز میکشد و میخواند ٬ تبدیل نمود.ا و برای سهولت نواختن این سبک جدید تغیراتی در وسعت دانته و پرده ها ی فلزی بوجود اورد . انعکاس این سبک زیبا چه در موسیقی کلاسیک و چه در تهمری ٬ غزل ونغمات فلمی آشکاراٌ بملاحظه میر سد . البته این سبک آواز خوانی توسط ستار نسبت بسبک سابقه ستار نوازی مشکلتر بوده وبرای دسترسی بآن هنرمند باید زحمت بیشتری را متحمل شود.
ستارنوازان معروف و برجستهء امروز چه مربوط به فامیل خودش مانند استاد امرت حسین خان ( برادرش) استاد رئیس خان ( خواهرزاده اش) استاد شاهد پرویز (نواسه کاکایش) ٬ استاد شجاعت خان و هدایت خان (پسرانش) ٬ استاد نشاط خان و ارشاد خان ( برادرزاده هایش) و چه خارج از فامیل مانند بهودیادت مکرجی و دها نفر ستارنوازان برجسته دگر٬ همه مستقیماْ ویا بطور غیر مستقیم شاگرد و پیرو همین شخص شمرده میشوند .
استاد های بزرگ موسیقی در هند اعم از خواننده ٬ نوازنده و کمپوزر ٬ بشمول استاد بسم الله خان ٬ استاد امیر خان٬پندت نیکل رنرجی ٬ نوشاد پندت روایشنکر ٬ احترام زیاد به استاد ولایت خان قایل بودند.
در سالگرد پنجاهمین سال استقلال کشور هندوستان (1997 ) که هنرمندان برجسته در آن اشتراک ورزیده بودند ٬ پروگرام اخیر از استاد ولایت خان بود. آرگنایزر (منتظم ) این پروگرام برایم قصه کرد که پندت روایشنگرصرف بخاطر اینکه استاد ولایت خان را بشنود٬ تا اخر شب در محل کنسرت باقی ماند و در اخیر گفت: « مثل ولایت خان نه در گذشته کسی بوده ونه در آینده دیده خواهد شد»این گفته استادی و بزرگواری راویشنکر را نیز نشان میدهد. همچنان مرحوم استاد سرآهنگ یک احترام وعقیده خاص به استاد ولایت خان داشت. خود استاد ولایت خان برایم قصه کرد .که : « دریکی از مسافرت هایم با افغانستان ٬ شب طوری ضمنی از کسی پریسدم که استاد سراهنگ همینجاست ؟ گفتند ٬ بلی جائی نرفته در کابل است . ساعت « 12 » دوازده شب بود و من میخواستم استراحت کنم که دروازه باز شد و استاد سرآهنگ داخل شد. من برایش گفتم استاد در این ناوقت شب چرا زحمت کشیدی ؟
استاد سرآهنگ برایم گفت :« عجب حرف میزنید ٬ شما از هندوستان تا ابنجاه بیآئید ٬ من در دو قدم از خانه تا هوتل نزد شما آمده نتوانم ؟ »
آشنائی ومعرفت شخص خودم با استاد ولایت خان داستانه جداگانه دارد . بنده که از آوان طفولیت شوق وعلاقه بموسیقی داشتم ٬ متاسفانه در اثر شرایط نا مساعد محیط وزندگی تا دوران فاکولته قادر بشاگردی و تعلیم هنری نگردیدم٬ در آن زمان همکاری با مطبوعات از طریق نشر تراجم ٬کتب و مقالات ٬ واخذ معاش ترجمانی از سینمای کابل ٬ بمن توانائی بخشید که از استادان وقت مانند استاد معراج الدین خان و استاد سراج الدین خان بعضی راگها و فن ستار نوازی را بیآموزم ٬ در عین از شیندن ریکارد های کلاسیک که توسط رادیو افغامنستان پخش میشد ٬ استفاده مینمودم. در سال (1963) که استاد ولایت خان بار اول بکابل امد٬ صرف برای چند دقیقه از نزدیک توانستم اورا ببینم . برایم گفت : که برای آموختن ستار تنها شوق کافی نیست ٬باید زحمت کشید. متاسفانه در آنوقت رفتن به هند و شاگردی نزد استاد ولایت خان از قدرت من خارج بود ٬ سالها گذشت تا اینکه بعداز آوره شدن و مهاجرت به امریکا بار دوم با او ملاقات نمودم و متعاقباْ او حاضر شد تا در تکمیل فن ستار نوازی با من کمک نماید. از آن ببعد در مناسبات ما یک فضای صمیمیت ٬ دوستی و هم بستگی فامیلی بوجود آمد که خاطرات آن همیشه گوارا و ارجمند خواهد بود.
استاد ولایت خان شخصاْ یک آدم دانشور ٬ متین ٬ متدین٬ متفکر٬ قدردان ٬ با شهامت وبا احساس بود.
غذای افغانی را خیلی خوش داشت و استقلال پرستی افغانهارا می ستود. او شاگر دان زیادی رااز هر گرو تربیه و بجامعه سپرده است. دلچسپ است بگویم که نرگس ٬ دلپکمار ٬فرح دیبا (ملکه اسبق ایران) و شاهزاده نادر نیز در جمله شاگردان او بودند . برای علاوه استاد ولایت خان برای چندین فیلم هندی موزیک کمپوز کرده که تفصیل ان از این شرح مختصر بیرون است.
استاد ولایت خان از چندین سال با اینطرف با خانمش زبیده بیگم و پسر خوردش هدایت خان در امریکا زندگی میکردند و صرف چهار ماه زمستان را جهت دیدار اقارب و اجرای کانسرتها برای هموطنانش بهندوستان مسافرت مینمود٬ و مثل همیشه به نهایت گرمی و افتخار از طرف هموطنانش استقبال میگردید ٬ ولی قسمت چنین بوده که در سال 2003 میلادی در وطن خودش جهان فانی را وداع گوید و میلون ها کسانی را که با موسیقی او آشنائی داشتند٬ سوگوار سازد. روحش شاد شاد ,و خاطراتش گرامی باد .
انا لله و انا الیه راجعون .