کس ندانست که من کجارفتم خـــود ندانم که من کجا بودم
روزکی چند در جــهان بودم بر ســـر خاک باد پیــمودم
آخرالامـــر چون برآمد کار رفــتم و تخــم کشته بدرودم
ازاشعار پارسی دری ابن سینای بلخی
مجموعۀ زیبا وپراندیشه و انتباه ازدست یک دوست پارینه ام شفیق جان کارمند، که مدتی یک کلاس تدریس زبان فارسی دری رادرشهرکنزاس برای نوآموزان انگلیسی زبان به پیش میبردیم، به تازگی به دستم رسید، که یقیناً مطالعین فرزانۀ امید به شخصیت علمی، طبی، فلسفی وفرهنگی (فرزند فرزانۀ بلخ) علامه ابوعلی سینا آشناخواهند بود. همین لحظه درقسمتی از معلومات وتعریفات گستردۀ انترنت راجع به این شخصیت دانشمندجهان طبابت وبسی علوم مثبتۀ دیگر، جملاتی رابه لسان انگلیسی چنین میخوانم:
« ابن سینا بزرگترین طبیب دانشمند، متفکرفلسفی واندیشمند همه امور اجتماعی به شمارمی آیدکه درعصر طلایی اسلام وپدیده های علمی آن نه تنها بحیث یک طبیب معالج ومجرب، بلکه بحیث یک نویسندۀ چیره دست موضوعات علمی، یک فیلسوف ویک منجم بی بدیل شناخته میشد. همانطور که دانشمندبزرگ(هیوپوکرات) پدرطبابت کهن زمان محسوب میگردد، ابو علی سینا بحیث پدرطب عصری ونوبنیاد شهرت دارد، ودرجهان علوم متداوله مشعل درخشان میباشد. بیوگرافی او دراکثر دکشنری های طبی وانسیکلوپیدا های معتبر باتفصیل ذکریافته است. کتاب معروف (قانون) او ارزشمندترین ومعتبرترین اثری است که درجهان طبابت قرون وسطی به نشررسیده است.»
پوهاندداکترعبدالغفور همدل رئیس فاکولتۀ طب بلخ واستاد کرسی اخلاق طبابت وطب عدلی، درتقریظ ارزشمند خودچنین نوشته اند:
« کتاب ابن سینا فرزند فرزانۀ بلخ، همانطوریکه مولف درمقدمۀ آن اشاره نموده است، کتابیست که یکی ازشخصیتهای پیشتاز خرد ودانش سرزمین بلخ باستان را مجدداً به معرفی گرفته، عرصه های چند بُعدی جریان زندگی پر حوادث آنرا باتحقیق، تتبع ونگارش تقدیم فرهنگیان وجویندگان آن مینماید.
این کتاب حاوی یکصدویک صفحه میباشد، بانگارش زندگینامۀ ابن سینا معۀ تصاویر(حتی اسکلیت) جمجمۀ آن متفکربزرگ ونابغۀ زمان، مطالب جالبی چون: ذکاوت فکری، خوی واندیشه، آثارعلمی (فلسفی، حکمت، طب، نجوم …) آثارادبی دری، شیوۀ معالجات مریضان، تربیۀ شاگردان، روابطش با دانشمندان آن عصر، سفرپرمخاطره وغم انگیزش را ازخوارزم به صوب گرگان ویک عمرسرگردانی و روابطش بامردان سیاسی، بحث کرده، پهنای وسیع عظمت دانش موصوف را یکبار دیگر به دانش دوستان هموطن مطرح بحث قرارمیدهد، تاباشد که عطش فرهنگیان وعلاقمندان آن بزرگمردتاریخ را رفع و به نیازایشان معلومات لازمه ارائه بدارد.
مؤلف دانشمنداین مجموعه، محترم انجنیرسیداکرم سینایی با تلاش ومساعی فراوان کوشیده است باتدارک مطالب زرین و ارزشمندی کتاب راآمادۀ طبع ساخته و تقدیم جویندگان نماید. »
انجنیر سینایی درپیشگفتارکتاب چنین نگاشته است: « اشاعۀ فرهنگ، ادبیات، میراثهای ارزشمند کهن ومعرفی شخصیت های پیشتاز خرد ودانش سرزمین بلخ، از هزاران سال به اینطرف درآسمان صاف اندیشه های زلال به طیران در آورده شده وهراندازۀ که از گنجینۀ سرشارآن بهره جوییم، منابع غنی و باروری رامیتوانیم به پیشگاه اهل دانش ودانش دوستان تهیه نماییم . روی این ملحوظ خواستم دربارۀ معرفت بیشتریکی ازدرخشنده ترین ستارگان خرد و دانش، فیلسوف وطبیب نام آور بلخ که فیض ودرخشش آن جهان رابهره مند ساخته است، پژوهش نموده، کتابی راتحت نام (ابن سینا فرزندفرزانۀ بلخ) به زیور چاپ آراسته وتقدیم جویندگان آن نمایم.
زیرا این دانشمند بی همتا، که پدرش ازاهل بلخ و مادرش ازدهکدۀ افشنه مربوط بخارا بود، یکی ازدرخشنده ترین ستارگان بنی آدم است، که فیض و عظمت دانش علمی آن نه تنهاسرزمین بلخ وبخارا، خراسان بزرگ، خوارزم، خاورمیانه وخاور نزدیک رابهره مندساخت، بلکه پهنای عظمت دانش موصوف سراسرآسیا، اروپا وفراختر ازآن، جهان بشریت رااحتواکرده است.
بوعلی سینا اگرازلحاظ زادگاه، پرورش یافتۀ دامان بخارا است، ازنظرپیوند خونی وتعلقات مسقط الرأس پدری، فرزندفرزانۀ بلخ است، وازحیث اینکه عمری را دربلاد (عراق عجم= ایران زمین امروزی) سپری نموده وبه تألیف کتب، تعلیم وتدریس پرداخته وحتی تربت پاکش درشهرهمدان است، به ایران نیزنسبتی دارد.وازلحاظ کثرت تألیفات به زبان عربی، دانشمندومتفکر بزرگ دنیای عرب نیز تلقی شده میتواند، وبالاخره ازنقطۀ نظراحترام وتکریم به علم وفرهنگ عمومی بشری، فرزند گرانمایۀ جامعۀ بشری است.
ازاین روست که انجمن علمی وفرهنگی بین المللی یونسکو، طی اجلاسی در سال 1949که درشهر فلورانس ایتالیا منعقدگردید، به سپاسگزاری ازمقام علمی ویادبود آن بزرگمرد، مجالس هزارۀ تولدی موصوف رابه جهانیان اعلام کرد، که نظربه آن درهرسرزمینی، هرملتی به وجودشریف، تفکرعالی، نبوغ بینظیر وآثارگرانبهایش مباهات کرده وازخدمات شگرفش به نوعی تجلیل وتکریم نموده، سپاسگزاری میکنند.
اینجانب منحیث مولف، یکی ازمشتاقان راه علمی موصوف، معلومات مختصری راکه ازمنابع ومراجع مختلف تحقیق وپژوهش نموده آماده طبع ساخته ام، امیدوارم عطش جویندگان راتاحدودی رفع کرده بتوانم…»
مولف وپژوهشگرمحترم انجنیرسیداکرم سنایی قسمتی ازآثارعلامه ابن سینای بلخی را چنین یادداشت کرده است :
1- دانشنامۀ علایی: یاحکمت علاییه، که مختصری است بسیارسودمند ازمنطق و الهیات وطبیعیات وهندسه و موسیقی. این کتاب یکی ازآخرین تالیفات او است که درپایان عمرتالیف کرده است.
2 – معراج نامه: یا رسالۀ المعراجیه که آن رساله رانیز برای علاءالدوله کاکویه تالیف کرده است.
3 – رسالۀ در نبض: یارسالۀ فی النبض که آنرابنام عضدالدین علاءالدوله کاکویه تالیف کرده است.
4 – رسالۀ درمبداء ومعاد: که اصل آنراابن سینا به عربی در ری برای مجدالدوله بنام کتاب المعاد تالیف کرده است، وسپس خودابن سینا آنرا بنام علاءالدوله کاکویه به دری ترجمه کرده است.
5 – تشریح الاعضاء یارسالۀ حقایق وجود: که به اونسبت داده اندکه ازآن شش نسخه دراستانبول موجود است.
6 – حکمه الموت: که ازآن نیزنسخۀ دراستانبول موجوداست.
7 – حل حکمه المشکلات: یاحل مشکلات معینه که ازآن نیزدراستانبول نسخۀ موجود است.
8 – رسالۀ فی ذکراثبات المبداء والمعاد: که برای ابواحمد محمد بن ابراهیم نوشته است.
9 – رسالۀ تسلسل علل وسببات: یارسالۀ درحقیقت وکیفیت سلسله موجوداست وتسلسل اسباب مسببات که آنرا دربرخی ازفهرست هاضبط کرده اند.
10 – رسالۀ جرثقیل : یا جراثقال که نسخۀ ازآن موجوداست.
11 – رسالۀ جودیه: که ازآن نیزنسخۀ موجوداست.
12 – شرح کتاب النفس الارسطو: که گویند خودابن سینا به دری نوشته است.
13- ظفرنامه: مجموعۀ اندرزهای منسوب به بزرگمهر پسر بختگان که وی راوزیر خسرواول انوشیروان دانسته اند، که ابن سینا برای نوح بن منصورسامانی ترجمه کرده است.
14- قراضه بی الطبیعیات، که ازآن چندنسخه موجوداست.
15- کتاب المعاد، یارسالۀ المعاد که آقای شهابی از ایران بنام روان شناسی چاپ کرده است. 16- کتاب کنوز المعزمین، که ترجمۀ الیزنجات که راجع به عزایم است.
17- رسالۀ فی المبداء والمعاد الفلسفی، که تقریبامفصل بوده و بسیاری ازمباحث علم الهی وطبیعی رادربرمیگیرد. برای ابواحمد محمدبن ابراهیم به دری نوشته است.
18- رسالۀ نبوت، که نسخۀ ازآن درکتابخانۀ ملک درتهران است.
19- کتاب علم پیشین و برینر که ازآن نسخۀ در کتابخانۀ ملک درتهران است.
20- رسالۀ طلسمات.
21- شرح رساله الطیر.
22- منطق فارسی، که نسخۀ ازآن درکتابخانۀ ملک درتهران است.
23- رسالۀ عدل شاهی، که نسخۀ ازآن درکتابخانۀ قدس درمشهداست، وممکن است بعضی ازرسایل دری که به ابن سینانسبت میدهند، از اونبوده وازدیگران باشد وبه خطا به اونست داده باشند.
درزمانهای اخیربرخی ازآثارابن سینا رادرایران به فارسی ترجمه کرده اندکه بدین گونه است: 1- مایۀ دانش علایی مشهوربه حکمه العلایی،
2- ترجمۀ کتاب اشارات،
3- فن سماع طبیعی ازکتاب شفاء،
4- فنون سماع طبیعی وآسمان وجهان وکون وفساد ازکتاب شفاء،
5- شرح حق الیقینی، شفای بو علی سینا وشرح مثنوی مولوی،
6- رسالۀ عشق، تالیف شیخ الرئیس حجه الحق ابوعلی حسین بن سینا، 7- روان شناسی، یاعلم النفس شفاء،
8- معراج نامه، و چندین اثرممتاز دیگر.
معرفی مختصرکتاب ارزشمند (فرزند فرزانۀ بلخ) تالیف آقای عزیز انجنیر سید اکرم سینایی رابه آرزوی موفقیتهای بیشترش درین راستای روشنگر تاریخی، با ذکرقطعه شعرخودش به پایان می رسانم :
درمعرفت ابن سینا
ای بوعلی فرشتـــۀ تابان آدمی ای عقل وهوش ودانش بیسان آدمی
فهم توبوده راه گشای جهان علم ای آفتاب فیض درخشان آدمی
درطب نبود همچوتو استادبی نظیر ازبس که تو معالج شاهان آدمی
درحکمت ودرفلسفه هم نیست درجهان کی دهریابدهمچوتوانسان آدمی
هم شعروهم ادب زتوموزون گشته است موراشگافته ای طلسمان آدمی
ای آنکه درعلوم توبنوشته یی کتاب حیران شدم به قدرت جولان آدمی
دررنج ودرعذاب نمودی سفربه دهر ازدست زور وجبرحریصان آدمی
هرچندکه اتهام به توچون کفرکرده اند آری بود زبون همه دونان آدمی
زندان فگندنت که توچون عاصی زمان بنگربه این اهانت عریان آدمی
بلخ– افشنه کجاست که آرد ترابه دهر ای جسم وروح وپیکرفرزان آدمی
حفظ است درجهان مقام وجلال تو ای گوهر برفته ز بوستان آدمی
این افتخار راکه نمودی تواکتساب تبریک برکرامت تابان آدمی
ازمن درود باد روانت بودچوشمع دایم گداخته به دبستان آدمی
(سینایی) نه وصف ترامی کندهمیش صدها هزارخلایق دوران آدمی
**********************************************