تاریخ باستان شناسی افغانستان روز بیست و هفتم جون دوهزار و دو میلادی را به حیث یك روز مهم و پر افتخار به حافظه خواهد داشت.
سازمان آموزشی و علمی – فرهنگی وابسته به سازمان ملل متحد، یونسكو در همین روز منار جام را در نشستی كه در شهر بوداپست مركز مجارستان راه اندازی شده بود در فهرست آثار مهم جهان ثبت كرد . این نشست كه به وسیلۀ دانشمند كشور هنگری« Tamas Fejerdy » گرداننده گی می شد، در آن افزون بر منار جام هشت اثر و ساحۀ فرهنگی دیگر از كشور های آلمان، مصر، هنگری، هند، ایتالیا و مكسیكو نیز در فهرست آثار فرهنگی جهان اضافه گردید.
اساساً افغانستان به سال 1982 میلادی از یونسكو خواسته بود تا منار جام در غور ، تندیس های بودا در بامیان ، حوزۀ باستانی آی خانم در تخار و ساحۀ باستانی شهر هرات را در فهرست آثار فرهنگی جهان جای دهد.
از آن شمار منار جام نخستین اثر فرهنگی افغانستان است كه در آن نشست به حیث یك اثر فرهنگی جهانی پذیرفته شد.
در پیوند به تندیس‌های بزرگ بودا دیگر سخنی و تقاضایی وجود ندارد برای آن‌كه درماه مارچ سال 2001 میلادی طالبان با استفاده از انبوه مواد منفجره و شلیك سلاحهای ثقیل آن دو تندیس بی‌مانند جهان را در فهرست فاجعۀ فرهنگی خویش ثبت كردند.
*
خطرهای كه منار جام را تهدید می‌كند را می‌توان به دو دسته تقسیم بندی كرد.
نخست خطر های طبیعی دو دیگر خطر های كه در یكی دو دهۀ اخیر ساكنان محل و گروه های تفنگ‌دار به وجود آوردند.
با گذشت سالیان رودخانه هری آرام آرام ساحل جنوبی خود را تخریب كرده و بستر خود را به سوی منار گسترش داده است .چنان كه همه ساله در فصل بارندگی با افزایش سیلاب‌ها و بلند رفتن سطح آب رودخانه خطر طبیعی در برابر منار جام چندین برابرمی شود.
بر اساس نخستین آزمایش‌های كه به سال 1971 میلادی به وسیلۀ كارشناسان صورت گرفته است منار جام به اندازه دو درجه به سمت شمال رو به سوی هری رود میلان پیدا كرده است.
*
بر اساس گزارش‌ها این روزها منار جام نسبت به هر زمان دیگر در خطر فروافتادن قرار گرفته است. گزارش‌ها بسیار تکان دهنده است. ما پیش از این شاهد فرو ریزی منار چکری نیز بودیم. آن منار در یک شب مهتابیی بهار با صدای ترس‌ناکی فروریخت. گفته می شد که طالبان آن منار از بین بردند.
منار جام آن قامت بلند زیبایی که سده های درازی است كه هم‌چنان در دل سلسله كوه های غور در خم آن درۀ دور ایستاده و زیبایی خود را در آیینۀ همیشه جاری هری‌رود تماشا می كند. این روزها بیشتر رو به سوی دریا خم شده است. گویی دریا می خواهد او را در آغوش گیرد.
آیا یك بار دیگر اسطورۀ نارسیس در سیمای منار جام تكرار خواهد شد ؟
هیچ كس چیزی نمیداند . گویی همه دلهره ها در امواج رود خانۀ هری در كنارۀ منار جام جاری است و سرود غمناك آن با صدای كلنگ كاوش‌گران غیر قانونی در آن سوی می پیچد و به دل تنگی دره می افزاید.
بخشی از یک نوشته در پیوند به منار جام / جون 2002
پرتونادری