شمس النهار و میرزا عبدالعلی! – پرتو نادری

   درافغانستان از محمود طرزي چه در زمينۀ مطبوعات و چه در زمينۀ ادبيات با حرمت فراوان ياد مي شود. شماري از پژوهشگران عرصۀ مطبوعات از او به حيث پدر مطبوعات نوين كشور ياد كرده اند. اين امر گاهي در ميان نسل جوان اين توهم را به وجود آورده است كه گويا مطبوعات در افغانستان با محمود طرزي و نشريۀ او سراج الاخبار افغانيه به سال 1911 ميلادي آغاز شده است. در حالي كه نخستين نشريه در افغانستان به سال 1873 ميلادي به دوران امير شير علي خان بر مي گردد و اين زمانياست كه در شهر كابل نشريۀ «شمس النهار» در شانزده صفحه به قطع كوچك به نشرات آغاز کرد. در پیوند به مدير مسوُول شمس النهار ديد گاههاي گوناگوني وجود دارد شماري اعتقاد بر اين دارند كه مدير مسوُول آن قاضي عبدالقادر پشاوري بوده است كه به گفتۀ بعضي از پژوهشگران در ميان شهريان كابل به قادرو شهرت داشته است. مير غلام محمد غبار در تاریخ خود، افغانستان در مسير تاريخ نيز از او به لقب قادرو ياد كرده است.

غير از اين دكتور اسد الله حبيب در كتاب ادبيات دري در نيمۀ نخستين سدۀ بيستم گفته است كه او لقب رايل ملیتري نيز داشته است. از يك چنين لقب هايي چنين بر مي آيد كه او در ميان شهريان كابل محبوبيتي نداشته است. هر چند مير غلام محمد غبار از قاضي عبدالقادر به حيث مدير نشریۀ شمس النهار نيز ياد كرده است، با اين حال زماني كه غبار به برسي نحوۀ فعاليت هاي قاضي عبدالقادر در افغانستان مي پردازد و در نتیجه او را يكي از جاسوسان علني انگليس در افغانستان مي داند كه توانسته بود خود را تا مقام منشي نظامي و سياسي امير شير علي خان برساند.
استاد كاظم آهنگ در كتاب سير ژورناليزم در افغانستان گفته است كه او بيست و هفت شمارۀ شمس النهار را كه در نزد روان شاد استاد جاويد وجود داشته برگ برگ بررسي كرده و تنها در شمارۀ نوزدهم سال دوم ديده كه مقاله يي زير نام «وعظ» از قاضي عبدالقادر به چاپ رسيده است و بس.
بررسي استاد آهنگ نشان مي دهد كه بدون يك شماره ديگر در تمام شماره هاي شمس النهار نام ميرزا عبدالعلي به حيث مهتمم نشريه ذكر شده است. نتيجه گيري آهنگ چنين است كه ميرزا عبدالعلي به صفت مهتمم در حقيقت گرادانندۀ مسوُول شمس النهار بوده است. بدينگونه او را ميتوان مدير مسوُول نخستين نشريه در افغانستان گفت.
پرتو نادری