همواره شنیدهایم که فرهنگیان و بزرگان ما از نبود “فرهنگ کتابخوانی” حکایتها کردهاند و این فقدان عظیم را با چند دلیل عمده به تحلیل نشستهاند. نخست این که ما طی سالیان دراز در وضعیت “جنگ” زندگی کردهایم و در وضعیت جنگ احتمال روی آوردن به مطالعه خیلی کمتر از حالت عادی است. دوم اینکه فقر در افغانستان سالهاست بیداد میکند و دولت افغانستان در زمینه افزایش گزینههای شغلی کار درخوری برای حل آن انجام نداده است، و یا دستکم این مهم در اولویت دستور کار دولت نبوده است، و یا در اصل اتکای مالی و استقلال مالی نداشته و همواره به کمکهای جامعه جهانی وابسته بوده است.
این همه، به اضافه موارد ناگفته دیگر، سبب شده است که بازار کتابخوانی در افغانستان کماکان کساد بماند و هیچ نیرویی نتواند جذابیتهای “کتاب” و “خوانش کتاب” را برجسته کند. از این روی قوه محرکی که باید در زمینه ایجاد انگیزه و ترغیب مردم وجود میداشت، به کلی فلج بوده است.
خانۀ آقای اصغر اشراق آباد که با راه انداختن گفتمانهای بحثبرانگیز و نقد و نظر بر آب راکد بیتفاوتیها تکانههایی به وجود میآورند. به هر حال خوشنودم که سرانجام اگر نوشتۀ «دری زبان است یا لهجه؟» نقدی نیافت، ولی در عوض در غربال دوست و همکار عزیزم اشراقی افتید تا بخوانیم و کیف کنیم. اگر از جزییات و عیبجوییهای ناموجهاشراقی صاحب که بگذریم بر دو سه نکته جدیشان میرسیم که باید به آنها پرداخته شود:
1- من نوشته بودم: « چون به گواهی تاریخ خاستگاه زبان ما خراسان بوده است و نخستین گویندگان آن نیز از خراسان برخاستهاند، جا دارد آن را دری بنامیم و نه فارسی یا پارسی که هیچ رابطهیی به فارس یا پارس نداشته و ندارد … زیرا پس از پنج سده است که این زبان از خراسان به فارس میرسد.» باور داشتم دوستان خواننده که بیشترینه اهل پژوهش و مطالعه خواهند بود به ناگفتهها میرسند و اگر الف بگویی پایان الفبا را هم میشناسند، ولی دیدیم چنین نشد. پس ناگزیر به توضیح مقدمات هم باید دست زد. در غربال استاد اشراقی این ادعا چنین آمده است: («چون به گواهی تاریخ خاستگاه زبان ما خراسان بوده است،» پس زبان را باید «خراسانی» بنامیم نه دری.»)!! چون در آغاز نوشتار گفته بودم که طرح خودم را به گونۀ فشرده میآورم، زیرا در مقالههای پیشینم مانند … و …موضوع را به گستردگی مورد تحلیل قرار داده بودم از این رو در مقاله مطرح، مطالب را به گونۀ یک پیش درآمد و مختصر، عنوان کرده بودم که خوشبختانه جناب استاد اشراقی در غربالشان بر آنها اشاره هم کردهاند.
محترمه خانم ماریا جان دارو نویسنده سر شناس میهن که قاطبه از خواننده گان از خوانش آثار پر بهای شان کسب فیض کرده اند و تا کنون اثار پر بهای شان به خوانش همو طنان و همزبانان ما قرار دارد ؛ ایشان با وجود مشکلات محیطی و مها جرتی و اقتصادی پیروز مندانه از سنگلاخ پر خم و پیچ بدر امده اند که تا حال یک خانم نویسنده افغان با این شرایط کمتر دیده شده است ؛ با تقا ضای عده یی از فر هنگیان و اهل مطا لعه که خواهش گفتو شنود با ماریا جان دارو را تلفونی برایم گوشزد نموده بودند اینک مصاحبه را با این خانم پر کار و مستعد مکررا انجام دادم که شما عزیزان را به خوانش ان دعوت مینمایم :
هنگامیکه جنگ دوم افغان وانگلیس درگرفت، دختری بس زیبا بنام بی بی مهرو علیه الرحمه، در یکی از قریه شمال کابلمیزیست . یکی از جوانان ده که در خوشگلی ورشادت ممتاز بود از این دختر قشنگ را خواستگاری کرد. پدر ومادر دخترک از جوانی ومردانگی عزیز اطلاع کافی داشتند .بدون هیچ تعـلـلی به ازدواج آنان راضی شدند. پس از چندی مراسم عروسی برگذار شد؛ ودر آنشب عزیز هرقدر بچپ وراست نگریست جز اطفال کوچک وپیران سالخورده ندید. با تعجب پرسید که جوانان ده ورفقای من، کجا هستند ،چرا نخواسته اند باخوشی وشادمانی من سهـم بگیرند؟
بجوابش گفتند که همگان کمر همت بسته اند وبه جنگ دشمن رفته اند .
هشتادسال بعد ازگزارش چخوف از اردوگاه کاراجباری تزاری “ساخالین”، سولژنینسین گزارش اردوگاه بیگاری “جزایرگولاگ ” استالینیستی خودرامنتشرکرد. چخوف میگفت که ادبیات نوعی نیکی ومهرورزی است . داستانهای کوتاه اوبجای اعلان ایدئولوژی به شرح و توصیف واقعیات تلخ اجتماعی وروابط میان انسانهامیپردازند . آثارانتقادی اجتماعی چخوف غیرسیاسی هستند . اویکی از نخستین آموزگاران داستان کوتاه درادبیات جهانی است . چخوف هنرمندی شکاک و منتقد زمان خود یعنی دوره تزاری است . او در آثارش به طرح پرسش میپردازد بدون اینکه جوابی ایدئولوژیک یا اخلاقی راپیشنهادکند . چخوف بدون جانبداری از هرنوع ایدئولوژی واتوپی خالق ادبیات اجتماعی و انتقادی است . او استاد داستان کوتاه و نمایشنامه نویسی مدرن روس باکیفیت جهانی است . در شوروی سابق چخوف در کنار پوشکین ، تولستوی ، و گورکی از جمله مقدسین ادبیات دوره پیش از انقلاب 1905 بشمارمی آید .
در نگاه اول، شاید این هتل شبیه به لوکیشن سریالی کودکانه به نظر برسد، اما این سازهی اختاپوسی شکل، در واقع هتلی جادویی، مجلل و با شکوه است که از هم اکنون به لطف آب و هوای مدیترانهای، خود را برای پذیرایی از مهمانان تابستانی آماده کرده است. در ادامه کمی بیشتر با این هتل متفاوت در کشور فرانسه، آشنا خواهیم شد.
درین روزها بازار ازدواج “گی با گی” /مرد با مرد/ و “لزبین با لزبین” زن با زن دو موضوع در تضاد با طبیعت انسان در حلقه های حزبی استرالیا داغتر شده است. چنانچه (بل شارتن) رهبر حزب لیبر درین راه پیشگام گردیده است. او به خاطر اینکه مانند اقدام سال 2012 خود ناکام نشود. معاون خود خانم “تاینا فیلبر سک” را مامور ساخته است تا یک عضو حزب لیبرال را به جا گزینی خود درین راستا دعوت نماید، تا داعیه او شکل بای پارتیزنی (دوحزبی) را به خود بگیرد. یا تلاش نماید که یک نماینده مستقل در پارلمان را تشویق نماید که او موضوع را در پارلمان پیشکش کرده، تقاضا نماید که تمام اعضای پارلمان، بدون نظرداشت موقف حزبی یی که از جانب شخص خود در باره قانونی سازی و رسمیت بخشی این قماش ازدواج ابراز نظر نمایند، تا موضوع بر مبنای اراده و خواست همگانی نه حزبِ بخصوص تحقق یابد.
کتاب آوای ماندگار زنان افغانستان (چاپ اول 2008) اولین کتابیست که پس از تحقیقات چندین ساله ( 2005 الی 2008 میلادی )٬ چهره های برجسته زنان افغانستان را که در رسانه های جمعی ایفای وظیفه میکردند٬ معرفی میدارد. این کتاب در شرایط خیلی دشوار و امکانات محدود با تماسهای مکرر تحریر گردیده است.
پابرهنه بازگشت (چاپ اول2009 ) کتابیست که شرح حال خانواده ها و جوانان افغان را که در اثر جنگ خانماسوز داخلی صدمه دیدند ٬مشت نمونه خروار بیان میکند.
هنرمندان تاریخ ساز تیاتر و چهره های جاودان (چاپ اول اکتوبر 2013 ) کتاب هائیست که پس از تحقیقات زیاد طی چهارسال از آغاز تیاتر در افغانستان تا مسدود ساختن تمام ابعاد فرهنگی در زمان طالبان برای معرفی هنرمندان تیاتر وچهره های ماندگار فرهنگی و تاریخی به رشته تحریر آورده شده است. همچنان
تعریف شعر مقاومت یا شعر پایداری: همیشه تعریف در پیوند به پدیده های هنری، ادبی وحتا اجتماعی امری بوده است دشوار. چون می دانیم موضوعاتی را که چنین پدیدههایی بازتاب می دهند پیوسته خود در تحول و دگرگونی اند، به همین دلیل تعریف چنین پدیده هایی نیز نمی توانند ثابت باقی بماند. یک مالیکول آب همیشه و همه جا دو اتوم هایدروژن و یک اتوم اکسیژن دارد؛ این امر در یک تعریف ساده و فشرده می گنجد وهمیشه و همه جا می تواند بازتاب دهندۀ ماهیت یک مالیکول آب باشد. در حالی که موضوعات و پدیده های هنری و ادبی پیوسته در تحول اند و این تحول موضوع، تحول و دگرگونی تعریف را نیز در پی دارد. چنین است که در پیوند به این گونه پدیدهها پیوسته تعریفهای گوناگونی وجود دارند. این همه تعریف اگر در یک جهت بر خاسته از تحول موضوع تعریف است و در جهت دیگر وابسته به زاویۀ دید تعریف نیز می باشد. ادامه خواندن بحثی در پیوند به شعر مقاومت پارسی دری در افغانستان – بخش دوم : پــرتــو نــادری
جناب داکتر فیض الله ایماق از ژورنالیستان پرکار و پژوهشگران فعال عرصه های مختلف فرهنگ کشور عزیز ما هستند که در تداوم نیم قرن اخیر در هیچگونه شرایطی دست از کار نکشیده و دل از قلم و نوشتن نبریده اند. در سال 1343خورشیدی که نگارنده تازه پا به لیسه ی نو تشکیل نادریه گذاشت؛ استاد مضمون دری وی جوانی بود که تازه از دارالمعلمین کابل فراغت یافته، روزهای نخست تجربه ی معلمی خود را موفقانه می گذراند. این جوان خوش سیما و خوش پوش که اشعار کتاب درسی را به صورت دیکلمه تدریس می کرد و شعر لاله ی آزاد استاد محمد ابراهیم صفا را به صورت تمثیلی می خواند تا مضمون عالی و پر از مفاهیم استعاری آن را به شاگردانش حالی سازد؛ کسی به جز از داکتر فیض الله ایماق نه بود.
بیش از پنجاه سال است که دانشمند گرامی و دوست نهایت عزیز و مهربان داکتر فیض الله ایماق را از نزدیک می شناسم .
ایماق که زادگاهش شهر اندخوی یا جاییکه حضرت بابا ولی مرشد اعلی صاحبقرانی در آنجا خفته است می باشد. اندخوی از جملهٔ مناطق پُر بار و برکت تورکستان زمین است .
بوسیلهٔ نوشته های فرزندان مرحوم میر غلام محمد غبار اطلاع حاصل کردیم ، که فرد مشهد نشینی بنام کاظم کاظمی ؛ در شرائطی که دیگر افغانها را از مشهداخراج میکنند؛اما او افغانستان در مسیر تاریخ را بدون اجازه و استشاره قانونی؛ ایرانی نویسی کرده است ؛ باوجود در خواست وممانعت خانوادهٔ مرحوم غبار ؛ او مانند کسیکه اجرت اینکار ار از قبل دریافت کرده باشد ؛ این دستبرد را بسر رسانیده است !
در حقیقت طرز ادای اصطلاحات ، مراودات محیطی و شکل گرامری زبان پارسی دری ، که در آن لحن کلام ، آهنگ زبان و سکهٔ صدای این مؤرخ نهفته است ؛انرا بادستنویس خورده کاتب ایرانی قلم و ایرانی صداعوض کردهاند .
اگر تاریخ بیهقی را از ادبیات بیهقی منزوی کنیم ، صیاق کلام و عِطر زمان و دوران بیهقی را از آن زدوده ایم ؛ اگر ادبیات وطریق بیان علامه ابوالفضل را از آئین اکبری بیرون کنیم، این کتاب بروایتی خشکی مبدل میگردد ؛ چنانچه ترجمهٔ اردوی آن شاهد این مدعاست .
هر برگه این کتاب تحقیقی از نخبگان فرهنگی اناث سر زمین پرغرور افغانستان در دوره های مختلف تاریخ بحث مینماید. مشعلداران فرهنگ بخاطر ذوال تاریکی های سنتی در هرگونه شرایط چون کوهپایه های شامخ پامیر قد راست کردند ودر آسمان مطبوعات پرتو افشانی نمودند.بانوان ارجمند کشورما با مبارزه پیگیر شان جاده پرخم وپیچ را جانبازنه پیمودند و دروازه های فرهنگ رابروی دیگران گشودند.
زنان روشنگر افغانستان حق دارند که کار نامه های تاریخی شان ثبت گردد ومنحیث گنجینه ارزشمند برای آیندگان تقدیم شود، تا باگذشت زمان ازخاطره ها فراموش نگردیده، بلکه در نقش سرمایه های ملی ومعنوی وشخصیت های بزرگ فرهنگی کشور جاویدانه باشند. در چند دهه پسین با هجوم تجاوز بیگانگان وجنگهای خانمانسوز داخلی، چهره زنان افغان در رسانه های جمعی جهان بیانگر افسردگی های ناشی ازجنگ بوده است. جهان درشناخت زنان فر هنگی کشور ما آگاهی لازم ندارند.
بنا ًکتاب آوای ماندگار زنان بیانگرخدمات ارزشمند فرهنگی زنان جامعه افغانی میباشد. دراین کتاب زندگینامه (۹۴) خانم در 250 درج گردیده و درحدود صد تن دیگربنا برعدم دریافت آدرسهای شان با نام گرفتن بسنده گردیده است.
این کتاب بیانگر تاریخ مختصر تیاتر در جهان و افغانستان، ایجاد رادیو، سینما و تلویزیون در افغانستان با ذکر نام بنیادگذاران آن میباشد. نوشتن این کتاب دو سال وقت را دربرگرفت و در سال 2008 میلادی در کانادا به طبع رسید.
دوم کتاب : « پابرهنه بازگشت »
این داستان ( رومان یا ناول ) ازواقعیتهای جامعه ما سرچشمه گرفته، ازوقایع تلخ جنگ و عشق دودلباخته حکایت میکند. همچنان بیانگراندیشه های ابله هانه ایست که زندگی انسانها رابغارت کشیده است. هرگاه انسان بخاطرمعتقدات خویش پیکارصلح آمیزمیکرد،هیچگاه جنگ وجود نمیداشت و سیل عصیان طغیانی نمیگردید، هستی ها بکام مرگ فرونمیرفت. چیزیکه دراین کتاب تاکید گریده این ا ست که جنگ بیشترین صدمه درپیکرجوانان رشید وبانوان نازنین وطنم وارد کرده است. کلمه جنگ خیلی زشت ودیدن آتش جنگ وحشتناک است. اما زندگی درکنارزشتیهای جنگ نافرجام، زیبایی های خودرا نیزداشته است. آن زیبایی هیچوقت تغیرماهیت نداده وشعله های سرکش جنگ آنرا نابود نساخته است. همان گونه پاک، خدشه ناپزیرومستحکم باقی مانده است. آن زیبایی برای هرانسان و درجریان هرگونه مصبیت، دوست داشتنی وقابل پذیرش است. آنرا “عشق” نامیده اند . بلی عشق یگانه چیزیست که بعداز خموشی جنگ هنوز هم پایدار باقی میماند. داستان دل باختگان این رومان بیانگرعشقیست که پیوند روح و قلب دوجوان پاک دامن ومعصوم رابنمایش میگذارد. چطور جوانان در مصبیت جنگ عشق های پاک شان را درسینه پخته کردند، چشمان منتظرشان را نبستند وبه برای رسیدن به عشق پاک شان ازتنگنای جنگ خانمانسوزعبورکردند.
داستان عشق کتاب “پا برهنه بازگشت” درزیرچکمه های خونین جنگ، با نهایت احتیاط تحریرگردیده است. این اثردر 365 صحفه در سال 2009 میلادی در کانادا اقبال چاپ یافته و تا حدودی غمها را تازه میسازد. اما باید نوشت، زیراهنوزموفق به کشف معمای زندگی نگردیده ایم.
سوم کتاب تحقیقی : « چهره های جاودان»
فرهنگیان بخاطر پخش و نشر مطالب ادبی ُ سیاسی و تاریخی بنابر تمام موانع ومشکلات و سانسور های حکومات برای پر بهار ساختن فرهنگ کشور دست بقلم بردند و آثار ماندگار از خویش بر جاگذاشتند.
فرهنگ کلام زیبایست که یک کشور را در سطح جهان بنمایش میگذارد خواه از طریق یک اثر ادبی ُ یک نمایشنامه هنری ُ یک تابلو نقاشی و یا سروده های بکر شعری باشد و یا از طریق نشر برنامه رسانوی . هر یک این آثار تاریخ گذشته را جاودانه میسازد.
جاودانگی فرهنگ افغانستان در گزشته های دور از بلخ تا کابل ُاز غزنه تا هری ُ از زابل تا بدخشان گسترش داشته خلاصه از شمال تا جنوب و از شرق تاغرب کشور فرهنگیان عزیز وطن آثار شان را افریدند و از قیودات و سانسور های حکومتی فرزانه سر بلند کردند. هرگاه خواسته باشیم از هریک از شاعرانُ نمایش نامه نویسانُ فیلم سازان و برنامه پردازان ُ نقاشان و نویسندگان ذکر خیر نماییم ُ باید زندگینامه آنهارا مرور نموده از زحمات شان در پربار ساختن فرهنگ غنی که اکنون باعث مباحات ماست ُ یاد آوری بنماییم.
کتاب چهره های جاودان حدود 400 صفحه که در ظرف دوسال تحریر گردید و درسال 2014 میلادی درکاناد به طبع رسید در جاودانه ساختن حدود صد نفراز فرهنگان هنرمندان و بزرگان شعر وادب و صورتگران ( بدون درنظر داشت تمایلات سیاسی شان) کار عظیمی را انجام داده است.
چهارم کتاب تحقیقی : «هـــنـــرمـــنــدان تـــاریـــــخ ســـاز تـــیــاتــــر»
هنرمندان تاریخ ساز تیاتر افغانستان ُ نام کتابیست که در سال 2014 میلادی بقلم ماریا دارو در کانادا طبع شد . این کتاب تاریخ پیدایش اولین تیاتر و اولین نمایش نامه نویس و بیش از صدنفر ممثلین وممثلان «اکتور و اکتریست» را در افغانستان به شما معرفی میدارد. هنرمندان تاریخ ساز تیاتر نام با مسمایست که روی اسناد و شواهد بر رشته تحریر درآمده و گفتنی های هنرمندان از قول خودشان ویا برویت اسناد و شواهد موجه دربابت تشکیل این خانه هنری ثبت گردیده است.
این کتاب در بیشتر از 400 صفحه با نشر فوتو ی هنرمندان و تاریخ تاسیس تیاتر ُ رادیو و تلویزیون ُ موسسه تولیدی افغانفیلم و سایر نشرات اخباری ُ درمدت چهار سال تحریر گردیده است ُ شما را به معلومات دست اول رسانه های جمعی افغانستان یاری میرساند. در کشور ماتا چند سده قبل از تیاتر ریالیزم اثری نبودُ مولف تلاش نموده است تا اولین اکتورست با گفتنی های هنرمندان و شواهد عینی ثبت کتاب نماید تا بدانیم که نقش زنان را چه کسانی در تیاتر بازی کرده اند و همچنان اولین بانوی که در تیاتر رو آورد و سنت دیرین را شکست کی بوده است.
این مجموعه هنری برای نسل آینده منحیث خوبترین ماخذ تحویل داده میشود. کسانیکه به فرهنگ کشور علاقمند میباشند مطالعه این کتاب فراموش نه نمایند.
در پی تقلبات گسترده و فاجعه انتخاباتی اخیر و در نتیجه فشار جامعه جهانی حکومت وحدت ملی در افغانستان شکل گرفت. انتظار می رفت رهبران این حکومت با شعار های بلند و بالا و تعهدات بزرگ کشور را در شاهراه امنیت بهتر و رشد اقتصادی و مدیریت سالم نسبت به زمامداران حکومت گذشته افغانستان را رهبری نمایند.
اما با تاسف رهبران حکومت وحدت ملی هنوز سر گرم کشمکش قدرت ، امتیاز گیری گروهی و خود خواهی اند. در نتیجه ما شاهد وخامت فاجعه بار امنیتی ، رشد بی سابقه جنایات سازماندهی شده، فساد و بی عدالتی لجام گسیخته، رکود شدید اقتصادی، مایوسیت و نارضایتی گسترده مردم از حکومت وحدت ملی هستیم.
واقعیت این است که نظام سیاسی افغانستان در سراشیب سقوط و فاجعه بی سابقه قرار گرفته است. در چنین وضعیتی دین ملی و میهنی هر شهروند افغانستان به ویژه نهاد های مدنی، احزاب سیاسی ، علمای کرام ، نخبگان سیاسی ، فرهنگی ، امنیتی و متنفذین قومی افغانستان است که تا دیر نشده دست به کار شوند و کشور را نجات بدهند.
به این منظور اخیراً یک تعداد شخصیت های مستقل سیاسی، و اجتماعی در شهر کابل گرد هم آمده اند تا راه نجات جستجو کنند.
سازمان دهنده گان این حرکت به این باور اند که هنوز فرصت کوتاهی در دست است تا از طریق بسیج نیرو های ملی و وطندوست و فشار سیاسی بر رهبران حکومت وحدت ملی و تماس مستقیم با جامعه جهانی ، رهبران حکومت وحدت ملی را وادار بسازند تا بجای کشمکش قدرت و امتیاز طلبی گروهی حکومت را مدیریت سالم نمایند.
از اینرو سازمان دهنده گان این حرکت از تمام نهاد های مدنی احزاب سیاسی، شخصیت های سیاسی ، اجتماعی و علمای کرام دعوت مینمایند که به اختلافات سیاسی ، قومی ، منطقوی ، ایدولوژیک و سلیقوی خویش را بخاطر منافع علیای کشور کنار گذاشته، دست بدست هم داده در یک ” گفتمان نجات ” اشتراک نموده راه ها و راهکار های لازم را جستجو نمایند.
