د افغانستان او پاکستان اړیکې له تاریخي پلوه تل له امنیتي، سیاسي او سرحدي ترینګلتیاوو ډکې پاتې شوې دي. د دې اړیکو یو له تازه بحثونو څخه هغه دی چې پاکستان وخت ناوخت ادعا کوي چې د افغانستان له خاورې څخه د “تحریک طالبان پاکستان” (TTP) ډلې پر ضد بریدونه کوي یا د داسې بریدونو حق لري. خو له نړیوال حقوقي، سیاسي او حتی اخلاقي نظره، دا ډول کړنه نه یوازې غیر قانوني زور چلونه ده، بلکې د سیمې ثبات ته هم جدي زیان رسوي.د ملګرو ملتونو د منشور په دویمه ماده کې څرګند وايي چې هېڅ یو هېواد حق نه لري د بل هېواد په کورنیو چارو کې مداخله وکړي یا د هغه پر خاوره برید ترسره کړي. افغانستان یو خپلواک هېواد دی، او د هغه پر خاوره هر ډول پوځي برید د نړیوال قانون له مخې تېری ګڼل کېږي. د هر هېواد د خپلواکۍ یو بنسټیز اصل د هغه د ملي حاکمیت درناوی دی. نو د پاکستان لخوا د افغانستان پر خاوره د توغنديو ویشتل یا د هوایي بریدونو ترسره کول، د افغانستان پر ملي حاکمیت څرګند تجاوز دی چې افغانان یې په وړاندې د عکس العمل حق لري او نړیوالې ټولنې یې باید غندنه وکړي.
د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزه یو نړیوال مسؤلیت دی. دا مبارزه باید د نړیوالو اصولو په چوکاټ کې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له اجازې او د افغانستان د حکومت له همغږۍ سره وشي. یو اړخیزه بریدونه د نړیوالو قوانینو تر پښو لاندې کول دی او د بې باورۍ فضا نوره هم خړه پړه کوي. د ولسي خلکو وژل د ترهګرۍ د له منځه وړلو پر ځای، پخپله ترهګري ده چې په افغانانو کې د غچ اخیستنې احساس پیاوړی کوي.
پاکستاني چارواکي ډېر وخت د ټي ټي پي فعالیتونه د افغانستان له خاورې سره تړي، خو د واقعیت له مخې، د دې ډلې بنسټ او فکري رېښې د پاکستان دننه دي. د قبایلي سیمو اوږدمهاله بېثباتي، بې عدالتي او وروسته پاته ساتل او د پاکستان د مذهبي سخت دریځ پالنې پالیسي د ټي ټي پي د راټوکېدو اصلي عوامل دي. تر څو چې پاکستان دا داخلي عوامل ونه مني او اصلاح یې نه کړي، د افغانستان بمبارول به مطلوبه نتیجه ور نه کړي.
له ورایه څرګنده ده چې د افغانستان اوسني حاکمان مدعي دي چې له خپلې خاورې د هر چا په وړاندې د هر ډول تروریستی عمل په مخنیوي کې ژمن او تر ډیره حده بریالي هم دی؛ خو دا باید په نظر کې ولرو چې د هغوی امکانات هم محدود دی. د هیواد په داخل کې هم خپلې ستونځې لري او په نړیوال ډګر کې هم منزوي او د رسمیت پیژندلو له پرابلم سره مخامخ دي. د اوسني نړیوال قوی تروریسم د مخنیوي ټول دروند بار چې د نړۍ ملا یې کړوپه کړې ده، د همدې یوې ډلې (طالبانو) په اوږو بارول د انصاف نه لرې خبره ده؛ په تیره بیا چې ځینې نور ملکونه ورته همدا تروریستی ګروپونه په غیږ کې ونیسي، پټنځایونه ورکړی او د سیاسي موخو له پاره ترې کار واخلي.
په تېرو کلونو کې چې افغانانو او نړیوالو دا فکر کاوه چې پاکستان د افغانستان پر ضد تروریستی ډلو ته ځای ورکوي، وسلې او مهمات ورته چمتو کوي، د حالاتو او د محل د جغرافیایی وضعیت معلومات یې په اختیار کې ورکوي او د ټاکلی پلان له مخې یې د ورانکاریو له پاره افغانستان ته را استوي؛ د افغانستان لخوا د پاکستان خواته یو عمدي ډز هم نه کېده. کله چې پاکستان د افغانستان په سرحدي سیمو کې د درنو وسلو په واسطه بریدونه کړي، ډېری قربانۍ یې ولسي افغانانو-ښځو، ماشومانو او بې ګناه بزګرانو ته ور اړولې دي؛ له هر څه سره سره افغانانو د پاکستان ملی حاکمیت ته تل په درنه سترګه کتلی او د خپلو دښمنانو د ځپلو په خاطر یې د پاکستان په خاوره او هوا تیری نه دی کړی.
د افغانستان پر خاوره هر ډول پوځي برید، که د “ترهګرۍ پر ضد عملیات” ونومول شي یا د “ځان دفاع”، له نړیوال قانون او د ملګرو ملتونو له منشور سره ښکاره ټکر لري. هیڅ هېواد د بل هېواد د خاورې په چارو کې د زور له لارې مداخله نه شي کولی. افغانستان یو خپلواک هېواد دی. د هغه پر خاوره هره بېاجازې پوځي حمله، د ملي حاکمیت او نړیوالو اصولو څخه ښکاره سرغړونه ده. دا سرغړونه نه یوازې قانوني مشروعیت نه لري، بلکې د دواړو هېوادونو تر منځ بېباوري نوره هم ژوره کوي.
یو اړخیز بریدونه، د سرحدي شخړو زیاتول او د ولسي خلکو وژل نه د ترهګرۍ د له منځه وړلو لاره ده، نه د سولې د ټینګښت وسیله. ترهګري د توپ په زور نه ختمېږي، بلکې د باور، همکارۍ او عادلانه پالیسۍ په وسیله له منځه ځي.
د ټي ټي پي پدیده د افغانستان له خاورې نه، بلکې د پاکستان له دننه راټوکېدلې ده. د مذهبي سختدریځۍ سیاست او د دولت د پخوانیو تګلارو اغېز د دې ډلې اصلي بنسټ جوړ کړی. تر څو چې پاکستان خپل داخلي عوامل اصلاح نه کړي، د افغانستان بمبارول به هېڅ واقعي حل نه وي، بلکې د اور لمبې به نورې هم تېزې کړي.
پاکستان باید درک کړي چې د افغانستان په هوا او خاوره یرغل نه د قانون له مخې روا ده او نه د اخلاقو له مخې توجیه کېدای شي. که د سیمې امنیت غواړو، نو باید د خبرو، همکارۍ او متقابل درناوي لاره خپله شي، نه د بمونو او بریدونو.
:
پاکستان د افغانستان په خاوره کې د ټي ټي پي د غړو د ویشتلو حق نه لري
د افغانستان او پاکستان اړیکې له تاریخي پلوه تل له امنیتي، سیاسي او سرحدي ترینګلتیاوو ډکې پاتې شوې دي. د دې اړیکو یو له تازه بحثونو څخه دا دی چې پاکستان وخت ناوخت ادعا کوي چې د افغانستان له خاورې څخه د «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) ډله د پاکستان پر ضد عملیات ترسره کوي. په دې خاطر د ځان څخه د دفاع تر نامه لاندې ځان ته حق ورکوي چې د افغانستان په داخل کې ددې ډلې پر ضد هوايي او ځمکني بریدونه وکړي. خو له نړیوال حقوقي، سیاسي او اخلاقي نظره دا ډول کړنه نه یوازې غیر قانوني ده، بلکې د سیمې ثبات ته هم جدي زیان رسوي.
د ملګرو ملتونو د منشور په دوهمه ماده کې څرګند شوي چې هېڅ هېواد حق نه لري د بل هېواد په کورنیو چارو کې مداخله وکړي یا د هغه پر خاوره برید ترسره کړي. افغانستان یو خپلواک هېواد دی او د هغه پر خاوره هر ډول پوځي برید د نړیوال قانون له مخې تېری ګڼل کېږي. د هر هېواد د خپلواکۍ یو بنسټیز اصل د ملي حاکمیت درنښت دی. نو د پاکستان لخوا د افغانستان پر خاوره د توغندیو ویشتل یا هوایي بریدونه، د افغانستان پر ملي حاکمیت واضح تیری دی چې افغانان یې په وړاندې د عکسالعمل حق لري او نړیوالې ټولنې باید دا ډول اقدامونه وغندي.
د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزه یو نړیوال مسؤلیت دی، خو دا مبارزه باید د نړیوالو اصولو په چوکاټ کې او د اړوندو جایزو لارو سره سمه ترسره شي. د ملګرو ملتونو د امنیت شورا یا د افغانستان د حکومت له همغږۍ پرته یو اړخیز عملیات مشروعیت نه لري. یو اړخیز برید د نړیوالو قوانینو خلاف عمل دی او د بېباورۍ فضا نوره هم غښتلې کوي. د ولسي خلکو وژل د ترهګرۍ د له منځه وړلو پر ځای پخپله ترهګري بلل کېدای شي او په افغانانو کې د غچ اخیستنې او انتقام غوښتنې احساس پاروي.
پاکستاني چارواکي ډېر وخت د TTP فعالیتونه د افغانستان له خاورې سره تړي، خو حقیقت دا دی چې د دې ډلې بنسټ او فکري رېښې تر ډېره د پاکستان په دننه کې موندل کېږي. د قبایلي سیمو اوږدمهاله بېثباتي، د عدالت نیمګړتیاوې، اقتصادي شاته پاتېوالی او د افراطیت په خپرولو کې د تېرو پالیسیو رول د TTP د راټوکېدو اساسي عوامل دي. تر څو چې پاکستان دغو داخلي عواملو ته د اصلاح له زاویې ونه ګوري او د ستونزې د حل عملي تدابیر ونه نیسي، د افغانستان پر خاوره د توپچي او هوایي بریدونه به هیڅ واقعي حل نه وي، بلکې د امن پر لور به د پرمختګ خنډ پاتې شي.
له ورایه ښکاري چې اوسنی افغان حکومت ادعا کوي چې له خپلې خاورې د هر ډول تروریستي عمل په مخنیوي کې ژمن دي او په ځینو مواردو کې تر یوې اندازې بریالي هم دي؛ خو باید په پام کې ونیسو چې د هغوی امکانات محدوده دي. دوی په کور دننه له ګڼو ننګونو سره مخ دي او په نړیوال ډګر کې هم د رسمیت او ملاتړ د نشتوالي ستونزې تجربه کوي. نړیوال تروریزم د مخنیوي دروند بار ټولې نړۍ ته ګډ دی، نو دا انصاف نه دی چې دغه بار یوازې پر یوه دولت واچول شي، په تېره بیا که ځینې ګاونډي او نور هېوادونه د سیاسي موخو لپاره دې ډلې ته پناه یا ملاتړ ورکړي.
په تېرو کلونو کې داسې ادعاګانې شوې چې پاکستان ممکن د ځینو تروریستي ډلو ملاتړ کوي، وسلې یا استخباراتي معلومات یې ورکوي او هغوی ته د عملیاتو لپاره لارښوونې کوي. که څه هم د دغو ادعاګانو په تړاو بېلابېل رپورټونه شته، په هغه صورت کې هم یاد ساتل پکار دي چې د وضعیت حل د دوطرفه مسؤلیتونو، شفافو پلټنو او قانوني تعقیب له لارې ممکن دی. کله چې د سیمې په سرحدي سیمو کې د درنو وسلو په واسطه بریدونه کېږي، تر ټولو زیات زیان یې ولسي خلکو ته رسیږي — ښځې، ماشومان او بېګناه کروندګر. سره له دې ټولو، افغانانو په ټولیز ډول د پاکستان ملي حاکمیت ته درنه سترګه کتلې او تر اوسه یې د خپلو دښمنانو د ځپلو لپاره د پاکستان په خاوره او هوا کې پراخې تیریزې نه دي کړي.
تکراروم: د افغانستان پر خاوره هر ډول پوځي برید، که د «ترهګرۍ پر ضد عملیات» ونومول شي یا د «ځان دفاع»، له نړیوال قانون او د ملګرو ملتونو له منشور سره ښکاره ټکر لري. هیڅ هېواد د بل هېواد د خاورې په چارو کې د زور له لارې مداخله نه شي کولی.دغه ډول اقدامات نه یوازې قانوني مشروعیت نه لري بلکې د دواړو هېوادونو ترمنځ بېباوري ژوره کوي او د سیمهییز ثبات پر ضد عمل کوي.
یو اړخیز بریدونه، د سرحدي شخړو زیاتول او د ولسي خلکو وژل د ترهګرۍ د له منځه وړلو لاره نه ده؛ ترهګري د توپ او بم په زور له منځه نه ځي، بلکې د باور، همکارۍ، عدلې او مؤثرې قانونې تعقیبې له لارې کمېږي.
په پایله کې پاکستان باید درک کړي چې په افغانستان کې د هوا او خاوره یرغل نه له حقوقي پلوه روا دی او نه هم له اخلاقي پلوه توجیه کېدای شي. که د سیمې ثبات او امن ته ژمن یو، نو باید د خبرو، همکارۍ او د متقابل درناوي لارې غوره شي — نه د بمونو او یو اړخیزو پوځي اقدامونو لړۍ.
که دا نسخه ستاسې د توقع مطابق وي، زه کولی شم ډېر لږ ځایي تعدیلات (لنډیز، یو-دو جملې زیاتول یا کمول) هم تر سره کړم. کوم مشخص ځای مو که بل ډول غواړئ بدل شي، همدلته ولیکئ او زه مستقیم هماغه برخه اصلاح کوم.
دلته ستاسو متن ته مسلکي، رسمي او سیاسي ـ تحلیلي بڼه ورکول شوې، له تکرارونو پاکه، منطقي جوړښت او د پالیسي وړ سپارښتنو سره پوره او بشپړه شوې نسخه ده. ما ژبه روښانه، دقیقې کړې او د راپور / حکومتي یادښت معیار ته نږدې کړې ده.
پاکستان د افغانستان په خاوره کې د TTP د غړو د ویشتلو قانوني حق نه لري
تحلیلي راپور / پالیسي یادښت
لنډیز
د افغانستان او پاکستان دوه اړخیزې ستونزې د سرحدي امنیت، ترهګرۍ او د متقابل اعتماد د کمښت له امله ژورې شوې دي. پاکستان وخت په وخت ادعا کوي چې له افغان خاورې څخه د تحریک طالبان پاکستان (TTP) پر ضد عملیات ترسره کوي یا د داسې عملیاتو اجازه لري. له نړیوال حقوقي، سیاسي او اخلاقي نظره دا ادعا د ملي حاکمیت، د نړیوالو قوانینو او د ښه ګاونډیتوب اصولو سره په ټکر کې ده. د حل لار د یکطرفه پوځي اقداماتو پر ځای ډیپلوماټیکې همکارۍ، د قانوني میکانیزمونو کارول او د سیمې د ثبات لپاره ګډې ستراتېژیکې هڅې دي.
۱. نړیوال حقوقي چوکاټ او د حاکمیت اصل
د ملګرو ملتونو د منشور ماده ۲(۴) صراحت لري چې ټول غړي باید د بل هېواد د ځمکنۍ بشپړتیا او سیاسي خپلواکۍ درناوی وکړي او د زور له لارې په چارو کې مداخله ونه کړي. له دې مخې، د بل هېواد د خاورې په نښه کول، پرته له هغه هېواد له رضایت او یا د ملګرو ملتونو د امنیت شورا له قانوني اجازې، د نړیوال قانون په رڼا کې د تېري عمل په توګه پېژندل کېږي.
افغانستان د خپلواک دولت په توګه د خپل ملی حاکمیت د درناوي حق لري؛ نو له دې نظره پاکستان ته د افغانستان په خاوره کې د هوایي یا پوځي عملیاتو ترسره کولو قانوني اجازه نشته.
۲. د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزه: مشروعیت او همکاري
د ترهګرۍ مقابله یو نړیوال مسؤلیت دی، خو دا عمل باید د قانون او مشروعیت چوکاټ کې تر سره شي. مشروعې لارې عبارت دي له: د افغان دولت سره همغږۍ، دوه اړخیزو توافقونو، یا د نړیوالو سازمانونو د اجازې لاندې مشترک عملیاتو.
یو اړخیز پوځي ګامونه، خصوصاً هغه چې د ولسي تلفاتو سبب کېږي، د ستونزې حل نه بلکې د بېباورۍ او د شخړو د ژورتیا لامل په توګه عمل کوي. د ترهګرۍ د مؤثره ضد لپاره لازمه ده چې استخباراتي معلومات شریک او قضایي تعقیب عملي شي، نه دا چې مشکل د هوايي بریدونو په وسیله حل شي.
۳. د ولسي تلفاتو انساني او سیاسي اغېز
په هغو بریدونو کې چې راپورونه پرې موندل کېږي، زیاتره زیانونه د ولسي خلکو (ښځې، ماشومان او کروندګر) پر سر راغلي دي. بېګناه ملکیان د هدفي عملیاتو د تلفاتوباندي د سیمې د ثبات لپاره ستر خطر دی او د نړیوال بشري قانون د “ناقصه توپیر” او “تناسب” اصولو خلاف ګڼل کېږي. دا تلفات د افغانانو په منځ کې د غچ غوښتنې یا انتقامي عملونو محرک کېدای شي او اوږدمهاله امنیتي ستونزې پیدا کوي.
۴. د ستونزې ریښې او د مسألې داخلي اړخونه
د TTP او ورته ډلو بنسټیز عوامل تر ډېره د پاکستان دننه جوړ شوي دي: قبایلي سیمو کې د دولتي حضور نیمګړتیا، د قانون تطبیق کې کمزوري، او د سخت دریځۍ فکري پراختیا. نو که څه هم ځینې کړنې د افغانستان له ځمکې څخه سرچینه اخلي، د دې ډلې د شتون او دوام اصلي عوامل له داخلې پالیسیو او ټولنیزو شرایطو سره تړلي دي. له همدې کبله د ستونزې بنسټیز حل باید د پاکستان د کورنیو اصلاحاتو او د افراطیت د مخنیوي پالیسۍ په جوړولو کې ولټول شي.
۵. د افغان دولت ظرفیتونه او د بینالمللي همکارۍ اړتیاوې
افغان چارواکي ګواښونه پېژني او ادعا کوي چې د تروریزم مخنیوي ته ژمن دي؛ خو عملي امکاناتو او د نړیوال رسمیت له چیلنجونو سره مخ دي. دا محدودیتونه د بار شریکولو اړتیا څرګندوي: د سیمې امنیت یوازې د افغانستان یا پاکستان یواځینی مسئولیت ندی، بلکې د نړیوالې همکارۍ، د سیمهییزو مکانیسمونو او د ملاتړ د میکانیزمونو غوښتنه کوي. یو اړخیز فشار یا پوځي انفرادي اقدام نه شي کولای چې دغه ګډه مسئله په دوامدار ډول حل کړي.
۶. پالیسي سپارښتنې
د سیمې د باوري او ثباتموندونې لپاره لاندې عملي ګامونه مشوره کېږي:
- له یو بل سره د بېړنیو او دوامداره ډیپلوماټیکو چینلونو پرانیستل او د سرحدي پېښو د شفاف څېړنې لپاره سیمهییز میکانیزم جوړول.
- د ګډو استخباراتي او قضایي همکاریو پراخول ترڅو د شکمنو ترهګرو پیژندنه، نیونه او قانوني تعقیب په قانوني او شفاف ډول عملي شي.
- د نړیوالو سازمانونو او اړوندو څارونکو په حضور کې د سرحدي تاوتریخوالي د کمولو لپاره د څار او راپور جوړونې میکانیزم رغول.
- د پاکستان په دننه کې د افراطیت مخنیوي، د قبایلي سیمو د اقتصادي-زدهکړیزو پروګرامونو او د دولتي حضور د پیاوړتیا لپاره نړیوال مرسته او تخنیکي ملاتړ.
- د افغان حکومت لپاره د نړیوالو حقوقي میکانیزمونو (د بشري حقونو شورا، ملګرو ملتونو نورې موسسې) په لټه کې د څرګندونو او قضایي تعقیب د اختیارونو ارزونه.
- د باور جوړونې لپاره د سیمهییزو اقتصادي او ټولنیزو پروژو پیل چې دواړو هېوادونو کې د همکارۍ د ګټو پر بنسټ وي.
پایله
د افغانستان پر خاوره په یو اړخیز ډول د پوځي اقداماتو ترسره کول د نړیوال قانون، د ملي حاکمیت او د ښه ګاونډیتوب پر اصولو خلاف دي. که غواړو په سیمه کې پایدار امنیت او ثبات راولرو، نو باید بیړني پوځي غبرګونونه له پامه وغورځول شي او د ډیپلوماټیکې، قانوني او عملي همکارۍ لارې وڅیړل شي. د ستونزې ریښه د یو هېواد په پولو کې نه موندل کېږي، بلکې د سیمهییزو پالیسیو، کورنیو اصلاحاتو او نړیوالې مرستې په همغږۍ حل کېدونکي ده.
که غواړي، زه دا متن په رسمي PDF یا Word (DOCX) فورمې کې برابر کړم او یا یې د ځانګړي وزارت/مرکز د راپور معیارونو (مثلاً سرلیکپاڼه، چکیده/Executive Summary، او د سرلیکونو ترتیب) مطابق نور هم تنظیم کړم. کوم بڼه او کوم اضافي توکي (لنډیز، توصیهلیک، مختصر پریزنټېشن) درته پکار دي؟