در آغاز سال 1780 میلادی نخستین بار زبان فارسی دری به روزنامه از طرف کسانی و در سرزمین هایی راه یافت که فارسی دری زبان اصلی شان نبود. دیدیم که روزنامه های دستنویس هند چگونه بودند و قبلاً گفتیم که قبل از آغاز روزنامه نگاری در ایران و افغانستان و امارت بخارا در هند هجده روزنامه فارسی دری و نیمه فارسی دری منتشر میشد. به نظر پروین زبان فارسی دری نخستین زبان از زبانهای مسلمانان است که به روزنامه راه یافته و پس از عربی دومین زبان غیر اروپایی میباشد که در روزنامه نگاری به کار رفته است.
سیر روزنامه نگاری فارسی دری
در جغرافیای پراگنده:
در طی صد و شانزده سالی که در این مبحث مورد نظر ما بود دست کم 74 روزنامه و مجله فارسی دری یا دارای بخش های فارسی دری در سه قاره جهان انتشار یافته است.
با رعایت مرز بندی های کنونی جهان هشت کشور دارای روزنامه فارسی دری شدند که با در نظرداشت ترتیب تاریخی و شمار عنوان های منتشر شده در هر یک از آنها، عبارتند از:
هند 35 عنوان، ایران 24 عنوان، پاکستان 8 عنوان، افغانستان 1 عنوان، ترکیه 2 عنوان، گرجستان 2 عنوان، مصر 1 عنوان، انگلستان 1 عنوان.
20 شهری که در آنها روزنامه فارسی دری انتشار یافته به ترتیب تاریخ انتشار و شمار عنوان های منتشر شده عبارت بودند از:
1- کلکته (هند) 22 عنوان
2- سی رام پور (هند) 1 عنوان
3- تفلیس (گرجستان) 2 عنوان
4- اگره (هند) 2 عنوان
5- لودیانه (هند) 1 عنوان
6- مدراس (هند) 1 عنوان
7- تهران (ایران) 17 عنوان
8- دهلی (هند) 2 عنوان
9- بمبئی (هند) 1 عنوان
10- کراچی (پاکستان) 3 عنوان
11- پیشاور (پاکستان) 3 عنوان
12- تبریز (ایران) 5 عنوان
13- حیدر آباد (دکن-هند) 3 عنوان
14- شیراز (ایران) 1 عنوان
15- کابل (افغانستان) 1 عنوان
16- اصفهان (ایران) 1 عنوان
17- لاهور (پاکستان) 1 عنوان
18- اسلامبول (ترکیه) 2 عنوان
19- قاهره (مصر) 1 عنوان
20- لندن (انگلستان) 1 عنوان
زبان روزنامه ها:
آمار روزنامه های سراسری فارسی دری و دو یا چند زبانه به استناد پژوهش پروین:
52 عنوان سراسر فارسی دری
4 عنوان انگلیسی-فارسی دری
1 عنوان روسی-گرجی-فارسی دری
1 عنوان فارسی دری-انگلیسی و هندی بنگالی
2 عنوان اردو-فارسی دری-انگلیسی
1 عنوان انگلیسی-فارسی دری-بنگالی
1 عنوان انگلیسی-فارسی دری- بنگالی-دوانگاری
1 عنوان انگلیسی-فارسی دری-بنگالی-هندوستانی
3 عنوان فارسی دری-اردو
2 عنوان بنگالی-فارسی دری
1 عنوان فارسی دری-هندوستانی
1 عنوان فارسی دری-ترکی آذری (یا برخی شماره ها فارسی دری)
1 عنوان روسی-گرجی-فارسی دری
1 عنوان فارسی دری-عربی
1 عنوان فرانسه-فارسی دری
1 عنوان فارسی دری-فرانسه-عربی
از مجموع این نشریه ها 29 عنوان دولتی منجمله 23 عنوان توسط دولت ایران، 3 عنوان توسط حاکمیت انگلیسی هند، 2 عنوان توسط دولتهای محلی هند و 1 عنوان توسط دولت روسیه و 47 عنوان غیر دولتی منجمله 27 عنوان خصوصی، 10 عنوان گروهی، 1 عنوان توسط یک شرکت و 9 عنوان با آدرس نا مشخص انتشار می یافت.