بـخـــش اول
درین بررسی کوشش بعمل می آید تا سیر تحول تاریخی زبان کهن )باختری( مادر زبان »دری« Dari معمول در افغانستان را در مقایسه با زبان )پارسی کهن Persian Old( ،پهلوی اشکانی( مروج در پرتوه Parthia واقع در بخشهای جنوبشرقی بحیره کسپین و)پهلوی ساسانی( رایج در پارسه جنوب ایران کنونی با ارائه اسناد تاریخی مطالعه نماییم.
معلومات کتبی ایکه از اعصار کهن )1300ق.م تا آغاز قرن هفتم میالدی( در مورد گذشته های دور افغانستان و منطقه در ادوار پیش از اسالم در دست است شامل این دسته بندی ها میگردند:
اول: کتب مذهبی چون ریگویدا به زبان سانسیکریت Sanskrit و اوستا به رسم الخط پهلوی، و سوترا های آئین بودایی که به زبان های پالی Poly و سانسیکریت نگارش یافته اند.
دوم: اسطوره های باستانی هند مانند مهابهاراته، Mahabharata و جاتاکا Jataka( مجموعه اساطیر کهن آئین بودایی( و امثال آن به زبان های پراکریت Prakrit ، سانسیکریت ، گنده هاری )گسترده از بامیان و کابل تا ناحیه خیبر پشتونخواه( و زبان پالی )بیشتر مروج در جنوب هند( به رسم الخط آرامی و یونانی و کتیبه)
سوم: فرامین شاهان پار، چون سنگ نبشته های بین النهرین و فارس قدیم اکثراً
کتیبه های عصر کوشانی، یفتلی و کابل شاهان به رسم الخط یونانی و خروشتی.
چهارم: آثار تاریخ نگاران یونان و روم باستان معتبرترین اسناد تاریخی جهان کهن به شمار می آیند مانند کتاب هیستوریا Historia ، اثر هرودوت پدر تاریخ نگاری، قرن پنجم پیش از میالد، یاداشت های کالستینس اولینتس خواهرزاده ارسطو و پتالمی همرکابان اسکندر مقدونی، پلینی تاریخ نگار معروف روم و مؤلف تاریخ طبیعی Natural کتاب جیوگرافیکا Geographica ،و به همین گونه آثار مؤرخین معروف روم چون History ،استرابو نگارنده ژوستین و آریان و تاریخ نگاران بزرگ دیگر که ذکر نام شان به درازا میکشد. این عده وقایع زمان خود و گذشته را در قید قانونمندی زمان و مکان با دقت فراوان نگاشته و منابع معتبری برای محققان امروزی بجا گذاشته اند و گهگاهی نقشه هایی را از جهانی که می شناخته اند ترسیم کرده اند. پنجم: اسناد کتبی تازه کشف شده سمنگان Documents Bactrian در حدود 150 نامه، از زمره مهمترین اسناد تحریریست که وقایع تاریخی، فرامین دولتی، قرارداد های اجتماعی و تجاری را از عصر کوشانی ها تا به آغاز ادوار اسلامی بازگو میکند. این اسناد به زبان آریو »آری« مادر زبان دری باختری به رسم الخط یونانی و خروشتی نگاشته شده و معلومات دلچسپی را در مورد زندگانی مردمان آن دوره ارائه میدارد.
ششم: یاداشت های زوار چینی چون هوانتسانگ که به افغانستان و کشورهای منطقه سفرهای داشته و چشمدید خود را با دقت به رشته تحریر درآورده اند.
هفتم: سکه های باستانی که از روی آن اسم شاهان، تاریخ فرمانروای، شیوه لباس و ایزدانی را که بدان معتقد بوده اند تشخیص کرده می توانیم. اسناد کتبی ادوار اسلامی : اسناد ادوار اسلامی به الفبای عربی و زبانهای رایج در منطقه فراوانند که شامل متون قرآنی، هدایات مذهبی، ترجمه و تفسیر آیات قرآن کریم، فرامین شاهان و نسخ خطی نظم و نثر اند و تعداد شان به هزاران می رسد. از آنجایی که فرهنگ های انسانی در سیر زمانه ها بالای هم اثر گزارند و زبان یک پدیده فرا گرفتن است نه یگانه.
وسیله شناخت یک تمدن الزم می افتد تا قبل از بررسی دقیقتر سیر انکشافی زبان دری باختری، معلومات مختصری در مورد سه خانواده بزرگ زبان های باستانی رایج در منطقه، بیاندازیم که عبارت اند از:
زبان خانواده های سامی Languages Semitic ، دسته بندی زبانهای التایی Languages Altaic و خانواده های هند و اروپایی Languages European- Indo.
کهن ترین زبان های جهان باستان شمرده میشود . زبان های سامی بیشتر در شرق میانه و شمال قاره افریقا مروج بوده است که از کنعان تا به مصر و از آنجا تا حبشه گسترش داشته و شامل زبان های آرامی، اکادی، بابلی، عربی، عبری، سریانی، آشوری و قبطی می باشد.
زبان های التایی بیشتر به زبان های مروج در آسیای مرکزی و اناتولیا (ترکیه قدیم) اطالق گردیده شامل زبان های ترکی، ازبکی، ترکمنی، مغولی، قرغزی اویغوری قدیم و جدید، تاتاری، یاکندی )یاقوتی(، جغتایی و تونگوزی )زبان مردم سایبیریا می باشد. نکته جالب در اینجاست که تأثیرات زبان های جاپانی و کوریایی بر این زبان ها تا اندازه مشهود است و ازجانب دیگرتأثیرات زبانهای التایی را در بالکان، بخصوص برزبان هنگری حوزه جستجو کرده میتوانیم.
زبانهای هند اروپاست که بزرگترین دسته بندی زبانهای کهن قاره آسیا واروپاست که در اثر مهاجرتها و رفت و آمد های اقوام قدیم آریایی ازسایبیریا تا هند و بجانب غرب تا اروپای غربی در عصر فلزات و پیشتر از آن در نیولوتیک پخش گردیده است.
دانشمدان دوره زبانهای شامل این دسته بندی را در حدود ۴۴۵ زبان زنده شمرده اند که
شرقی ترین آن زبان سانسیکریت و غربی ترین زبانهای مروج در سواحل اروپا متصل به بحر اتالنتیک شمالیست. آسیا شامل دو دسته بندی میگردد که عبارت از زبانهای هندو اروپایی شرقی مانند زبانهای هندو آریایی در قاره ُسغدی ، زبان باختری، زبان پامیری، زبان شغنی، زبان پشتو، زبان پشه ئی ، زبان کهن گنده هاری، زبان ُر ُمری بلوچی و زبانهای سانسیکریت و هند شمالی. بهمین ترتیب زبانهای هند پراکریت معمول در نیم قاره و آریایی غربی شامل زبانهای زیادی میگردند مانند زبان پارسی کهن، پهلوی اشکانی و ساسانی، زبان کردی، زبان آزری )رایج در آزربایجان( ، زبان ل چون این ُری، زبان گلکی، زبان ُمکری، زبان سنگسری ، زبان ساسی ،زبان ارمنی و امثال.
اکسوس )آمو دریا( تا حوز ه سند یا اندوس و از آنجا تا بین النهرین و در شمال تا خانواده های بزرگ زبانی از حوزه سواحل جنوب شرقی جهیل کسپین و دره های کوه زاگروس ) کردستان و ارمینیا( و بسمت جنوب تا خلیج فارس گسترش دارند برخوردار از مشترکات تاریخی از دیدگاه ریشه یابی واژه ها میباشند، اما از نگاه کاربرد کلمات و دستور زبان باهم تفاوتهای کلی دارند.
پایان بخش اول
ادامه دارد
2016/12/23