نوبل مالكِ كمپنى هاى سلاح سازى، مخترع ديناميت و چندین مادهٔ منفجرهٔ ديگر زمانی تغییر مسیر داد که روزنامه فرانسوی وی را “سوداگر مرگ” لقب داد.
در سال ۱۸۸۸ لودویگ، برادر نوبل فوت نمود و چندین روزنامه اشتباهاً آنرا منحیث خبر مرگ نوبل نشر نموده بود.
نوبل از خواندن خبر مرگ در یک روزنامهٔ فرانسوی که نوشته بود:
“سوداگر مرگ مُرد” به وحشت افتاد و تغییر از آنجا آغاز گردید و نام نوبل ماندگار شد.
معلومات بیشتر:
نوبل څوک وه؛ د” مرگ سوادگر” یا د سولی سفیر؟
الفرد برنهارد نوبل د ۱۸۳۳ کال د اکتوبر په ۲۱ نیټه په سویدن کی نړی ته راغی او د ۱۸۹۶ کال د ډسمبر په ۱۰ نیټه د ۶۳ کلونو په عمر وفات شو.
نوبل ۳۵۵ اختراعی درلودی چه زیادتره یی د منفجره موادو او سلاحو په برخه کی وی. نوبل په کال ۱۸۶۷ کی ډینامیټ اختراع کړ.
د نوبل پلار په ۱۸۳۷ کال کی روسیه ته ولاړ او د کریمیا د جګړی وخت کی یی د وسلی جوړولو ډیره لویه فابریکه جوړه کړه چی تجارت یی شه وه. ولی د جګړی د پای ته رسیدو سره یی فابریکه سقوط شوه.
په کال ۱۸۸۸ کی د نوبل ورور لودیگ مړ شو او یو شمیر ورځپاڼو یی د مرگ خبر یی نشر کړ. یوه فرانسوی ورځپانی لیکلی وه:
“د مرګ سوداگر مړ شو”
نوبل ددی خبر په لوستلو سره ډیر وویرید او وارخطا شو او له همغی وخت څخه یی هوډ وکړ چی داسی کار وکړی چی خپله توره ماضی پاکه او شه نوم له ځانه پریږدی.
همهغه وه چی د نوبل د بنسټ د جوړلو وصیت یی وکړ او خپله ۹۴ سلنه سرمایه یی دغه بنسټ ته وقف کړه.
نوبل وصیت وکړ چی هغو پوهانو او وړ کسانو ته چی د بشریت د سوکالی لپاره ستر علمی او ټولنیز خدمتونه کوی؛ مډال، تصدیق پاڼه او نقدی پیسی وړکړی.
له همدی امله هر کال د نړی سترو پوهانو او ټولنیزو خدمتکونکو ته چی په علمی او ټولنیزو چارو کی یی د کیمیا، فزیک، ادبیاتو، سولی، فزیالوژی او طب برخه کی د بشریت لپاره مهم او ارزښمند کارونه کړی وی د نوبل جایزه ورکوی.
نوبل په ۱۸۶۷ کال کی ډینامیت چی یوه منفجره ماده ده اختراع کړه.
هر کال د نوبل د جایزی د گټونکو نومونه د اکتوبر په میاشت کی اعلان کیږی او جایزه د ډسمبر د میاشتی په ۱۰ نیټه چی د نوبل د وفات ورځ ده د ځانګړی مراسمو په ترڅ کی په رسمی بڼه ورکول کیږی.
نوبل د جایزی لومړنی ګټونکی د نړیوال سره صلیب بنسټ ایښودونکی، ژان هنری دونانت وه.
فزیک کی د نوبل د جایزی لومړنی ګټونکی د ایکس وړانګی مخترع جرمنی پوهان رونتګن وه.
پولنډی الاصله فرانسوی پوهانهو ماری کیوری لومړنی میرمن وه چی دوه ځله د نوبل د جایزی ګټونکی وه.
نوبل چی تر مرګه مخکی یی د سلاجوړولو شاوخوا ۹۰ فابریکی جوړی کړی وی، د زړه ناروغی درلوده او د ۱۸۹۶ کال د ډسمبر په ۱۰ نیټه په ایټالیا کی دمغزی سکتی له امله وفات او په ستکهلم – سویدن کی خاورو ته وسپارل شو.
جایزه نوبل چیست و از طرف کی، چه وقت، چطور، چرا، چگونه و در کجا به میان آمد؟
جایزه نوبل، مجموعه ای از جوایز معتبر بین المللی سالانه است که از طرف اکادمی علوم سلطنتی کشور سویدن و کشور ناروی در کتیگوری های مختلف به دانشمندان و اشخاصی که دستآورد های مهم در بخش های کیمیا، فزیک، ادبیات، صلح، فزیالوژی و طبابت در راه خدمت به بشریت داشته باشند، اعطا می گردد.
جوایز نوبل به اساس وصیت آلفرد نوبل کیمیادان، انجنیر و صنعتګر سویدنی و مخترع دینامیت، بوجود آمد.
الفرد نوبل کیمیادان، انجنیر و مخترع به تاریخ ۲۱ اکتوبر سال ۱۸۳۳ در ستکهولم پایتخت سویدن در خانواده انجنیران تولد شد.
یکی از اختراعات نوبل بالستیک بود که مادهٔ پیشقدم بسیاری از مواد منفجرهٔ دودی است که در اکثر سلاح ها استفاده می شود.
نوبل صاحب امتیاز ۳۵۵ اختراع است که میلیون ها دالر اندوخت و بیشترین ثروتش را نیز از همین طریق بدست آورده بود.
تعدادی از اختراعات وی مستقیماً در ساخت مواد منفجره و دیگر بخش های نظامی که باعث قتل و کشتار انسان گردیده و می گردد، بکار رفته که مشهور ترین اختراع نوبل دینامیت است.
در سال ۱۸۳۷ پدر الفرد نوبل به سن پیترسبرگ روسیه رفت و کارخانه سلاح سازی و مواد منفجره را تاسیس کرد. نوبل در سال ۱۸۴۲ نزد فامیل به روسیه رفت و در آنجا درس خواند. زبان های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی را فراگرفت.
نوبل در سال ۱۸۵۰ به فرانسه رفت و در سن ۱۸ سالگی برای یک سال به امریکا رفت و دو باره به روسیه برگشت.
کارخانه خانواده اش اسلحه برای جنگ کریمیا ۱۸۵۳ – ۱۸۵۶ تولید کرد، که با ختم جنگ کارخانه به ورشکستگی مواجه شد.
در سال ۱۸۵۹ نوبل و والدینش به سویدن برگشتند و نوبل خود را وقف مطالعهٔ مواد منفجره بخصوص ساختن شکل مصئون نایتروگلسیرین کرد.
در سال ۱۸۶۳ یک دستگاه انفجارکننده را اختراع کرد و در سال ۱۸۶۵ کلاهک انفجار را طراحی نمود.
در ۳ سپتمبر ۱۸۶۴ در کارخانهٔ هلنبورگ استهکلم هنگام آماده سازی مواد منفجرهٔ نایتروگلسیرین انفجاری رخ داد که در آن پنج نفر به شمول برادر کوچک نوبل کشته شد. وی به کارهای توسعهٔ مواد انفجاری در فابریکهٔ دیگر ادامه داد.
نوبل در سال ۱۸۶۷ دینامیت را اختراع نمود.
نوبل در سال ۱۸۸۴ به عنوان عضوی آکادمی علوم سلطنتی سویدن انتخاب شد و در سال ۱۸۹۳ از پوهنتون اوپسالا دوکتورای افتخاری را بدست آورد.
برادران نوبل لودویگ و رابرت از میدان های نفتی در امتداد دریای کسپین سؤ استفاده کردند و بسیار ثروت اندوختند.
نوبل در این زمینه سرمایه گذاری کرده و ثروت زیادی را از طریق توسعه این مناطق نفتی جدید به دست آورده است.
در طول زندگی، نوبل ۳۵۵ حق الامتیاز اختراع در سطح بین المللی صادر کرد و تا هنگام مرگ، وی بیش از ۹۰ کارخانه اسلحه، علی رغم شخصیت ظاهراً صلح طلب، تأسیس کرد.
در سال ۱۸۸۸ لودویگ برادر نوبل مُرد و چندین روزنامه خبرنامهٔ مرگ وی را با عناوین نازیبا منتشر کردند.
الفرد نوبل در سال ۱۸۸۸ درست ۸ سال قبل از وفاتش در یک روزنامهٔ فرانسوی این خبرنامهٔ مرگ را چنین خواند:
“سوداگر مرگ مُرد”.
در واقع این برادر نوبل٬ لودیگ بود که فوت نموده بود نه خود نوبل.
نوبل از اینکه وی را لقب “سوداگر مرگ” داده بودند کاملاً به وحشت افتاد و درک نمود که چه نام بدی را کمایی نموده است.
این مطلب نه تنها نوبل را سخت وحشتزده ساخت بلکه باعث تغییر بنیادی در زندگی وی گردید.
نوبل نمی خواست بعد از مرگش بنام “تاجر مرگ” یاد شود. این واقعه به وی الهام بخشید تا بنیادی را تأسیس نماید که سابقهٔ سیاهش را پاک کند و نام خوبی از خود به میراث بماند.
الفرد نوبل در آخرین وصیتنامه اش به تاریخ ۲۷ نوامبر سال ۱۸۹۵ تقریباً یکسال قبل از مرگش با وارد کردن تغییرات اساسی نوشت.
به اساس وصیت نوبل که به تاریخ ۳۰ دسمبر ۱۸۹۶ در ستکهلم خوانده شد، بنیادی که از طرف نوبل تأسیس شد، به دانشمندان و اشخاصی که برای بشریت در بخش های کیمیا، فزیک، ادبیات، فزیالوژي/صحت و صلح خدمات شایستهٔ علمی و اجتماعی نموده اند، قدردانی بعمل آمده و جایزه داده می شود.
بودیجهٔ جایزه نوبل از ثروت شخصی نوبل تأمین شد. الفرد نوبل۹۴فیصد ثروت خویش را به بنیاد نوبل که اکنون پایه اقتصادی جایزه نوبل است، واگذار کرد.
الفرد نوبل به تاریخ ۱۰ دسمبر ۱۸۹۶، به مرض قلبی مصاب و از اثر حملهٔ دماغی/خونریزی مغزی در خانه خود ایتالیا به سن ۶۳ سالگی درگذشت و در استکهلم سویدن دفن گردید.
جوایز نوبل برای اولین بار به تاریخ ۱۰ دسمبر سال ۱۹۰۱ میلادی اعطا شد.
فعلاً جوایز سالانهٔ نوبل بعد از پروسهٔ طولانی انتخاب، برندگان جوایز در ماه اکتوبر اعلان گردیده و جوایز آن ها طی مراسم باشکوه به تاریخ ۱۰ دسمبر، که مصادف با روز وفات نوبل است، به برندگان اهدا می شود.
گر چه در مقایسه با سایر جوایز، روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده جوایز نوبل طولانی و موشگافانهاست و تاحدود زیادی جوایز به اشخاص ذیحق اعطا می شود ولی در بعضی حالات موارد فساد نیز دیده شده است.
یادآور باید شد که جایزهٔ نوبل مانند همه امور دیگر از آلودگی های ممکنهٔ سیاسی مصؤن نیست و در مواردی هم تخطی از اصول صورت گرفته و میگیرد.
قسمی که دیده می شود در بسی موارد جایزه صلح نوبل به کسانی داده شده است که دست شان به خون هزاران انسان بیگناه زنگین است.
در سال ۲۰۱۸ یکی از حَکَم های کمیتهٔ نوبل به اتهام آزار جنسی ۱۸ خانم متهم شد و همچنان اتهام خویشخوری در اهدای جایزهٔ صلح در این اواخر سر زبان هاست.
اولین جایزهٔ صلح نوبل در سال ۱۹۰۱ مشترکاً به ژان هنری دونانت سویسی (مؤسس صلیب سرخ بین المللی) به دلیل نقش مهم اش در تأسیس جنبش صلیب سرخ بین المللی و فریدریک پَسی خیرخواه فرانسوی، فعال و بنیانگذار اتحادیهٔ صلح اعطا گردید.
اولین جایزه نوبل در فزیک برای رونتگن مخترع اشعهٔ ایکس در سال ۱۹۰۳ اهدا شد.
اولین زن برنده جایزهٔ نوبل ماری کیوری دانشمند پولندی الاصل فرانسوی است که دوبار جایزهٔ نوبل را بدست آورده است.
ساختار کمیتهٔ نوبل
هیئتهای مخصوص
چهار هیئت مخصوص اعطأ جایزه که تحت اساسنامه بنیاد نوبل فعالیت میکنند عبارتاند از:
فیزیک و کیمیا
اکادمی سلطنتی علوم سویدن که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشتههای فیزیک و شیمی را برعهده دارد.
اقتصاد
اکادمی علوم سلطنتی سویدن وظیفه انتخاب برنده «جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سویدن به یاد آلفرد نوبل» که به جایزه نوبل اقتصاد شناخته میشود را نیز برعهده دارد.
ادبیات
آکادمی سویدن وظیفه انتخاب برندهٔ جایزه نوبل در رشته ادبیات را برعهده دارد.
فیزیولوژی و طبابت
انستیتوت کارولینسکا وظیفه انتخاب برندهٔ جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و طبابت را به عهده دارد.
صلح
کمیته نوبل کشور ناروی که وابسته به پارلمان ناروی است برای جایزهٔ صلح.
جشنهای اهدای جوایز
تالار کنسرت استکهلم که هرساله جشنهای اهدای جوایز نوبل در آن برگزار میشود.
کمیتهها و مؤسساتی که جزو هیئت انتخاب جوایز هستند، اغلب نام برندگان را در ماه اکتبر اعلام میکنند. این جوایز در یک مراسم رسمی که در ۱۰ دسامبر، یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل برگزار میشود، به برندگان اهدا میشود.
مراسم جایزهٔ صلح نوبل از ۱۹۰۵ تا ۱۹۴۶ در مؤسسهٔ نوبل ناروی، پس از آن در ابتدا در پوهنتون اوسلو، و از سال ۱۹۹۰ در عمارت شاروالی اوسلو برگزار شدهاست. سایر مراسم اهدای جوایز از سال ۲۰۰۵ در تالار کنسرت استکهلم پایتخت سویدن برگزار شدهاند.
هر سال هر یک از جوایز حداکثر به سه نفر اهدا میشود.
هر جایزه عبارت است از:
– یک مدال طلا
– یک دیپلم افتخار
– مبلغی پول که در حال حاضر، مبلغ اهدایی در حدود ۱۰ میلیون کرون سویدنی که معادل ۱.۳ میلیون دلار آمریکایی است.
اگر در یک گروه دو نفر برنده شوند، مبلغ یادشده میان دو نفر نصف میشود. اگر شمار برندگان سه نفر باشد، کمیتهٔ اهدای جوایز مختار است که این مبلغ را بهطور مساوی میان سه نفر تقسیم کند یا اینکه به یکی از برندگان یک دوم و به هریک از دو نفرِ دیگر یکچهارم مبلغ مذکور را اهدا کند.
معمولاً دریافتکنندگان این جوایز پولی، آن را برای اهداف علمی، فرهنگی، یا انساندوستانه وقف میکنند.
از سال ۱۹۰۲، پادشاه سویدن، به جز جایزهٔ صلح نوبل، رسماً کلیهٔ جوایز را در استکهلم اهدا کردهاست.
اولین جایزهٔ صلح نوبل در سال ۱۹۰۱ توسط رئیس مجلس ناروی اهدا شد تا اینکه در سال ۱۹۰۴ کمیتهٔ نوبل ناروی تشکیل شد.
پنج عضو این کمیته توسط پارلمان ناروی گماشته میشوند و انجام امور مقدماتیِ مربوط به حکمیت و نیز اهدای جایزهٔ صلح نوبل بر عهدهٔ این کمیته است. اعضای این کمیته مستقل هستند و به قانونگذاران پاسخگو نیستند. اعضای دولت ناروی حق عضویت در این کمیته را ندارند.
ناصر اوریا * ۱۱ اکتوبر ۲۰۱۹ – تکزاس Naser Oria