تاریخچه حجاب

حجاب یا  محبوسیت زن

تاریخچه  حجاب
شیرین نظیری

  حجاب به معنای پوشاندن بدن زن در برابر نامحرم و یکی از احكام ضروري دين اسلام است. در اديان ديگر ازجمله يهودی و مسيحيت نيز اين حكم با تفاوت هایی وجود داشته است. ولی درسرزمينی كه اسلام در آن ظهور كرد. زنان پیش ازآن با صورتی گشاده و گريبانی باز در معابر رفت  و آمد می كردند.                                             معنی لغوی حجاب:
حجاب یکی از احکام اسلامی است ومعنی لغوی آن پرده ، پوشش و هرآن چیزی که میان دوچیزمانع شود، گفته می شود، بعباره دیگر حجاب پوششی است که سراپای زن را از فرق سرتا نوک پا می پوشاند. كلمه حجاب هم به معنی پوشيدن است و هم به معنی پرده و حاجب « مانع وحائل وبازدارنده »؛ اما بيشترین استعمال آن به معنی پرده است. اين كلمه از آن جهت مفهوم پوشش می دهد كه پرده وسيله پوشش است وشايد میتوان گفت كه هرپوشش نیزحجاب نيست. 

مفهوم اصطلاحی حجاب :   

تاریخچه  حجاب
حجاب

درین اواخر واژهً حجاب معنای اصطلاحی خاصی پيدا كرده و به پوشش خاص زنان اطلاق شده است.
استعمال كلیمهً حجاب در مورد پوشش زن، اصطلاح نسبتاً جديدی است. در قديم و مخصوصاً در اصطلاح فقها ،كلمه ستر كه به معنی پوشش به كارمی رفته است. فقها چه در كتاب الصلوة و چه در كتاب النكاح كه متعرض اين مطلب شده اند،  كلمه ستر را به كار برده اند نه كلمه حجاب را. بهتر اين بود كه اين كلمه عوض نمی شد و ما هميشه همان كلمه پوشش را به كار می برديم، زيرا چنان كه گفتيم معنی شايع لغت حجاب، پرده است و اگردرمورد پوشش به كار برده می شود به معنی پشت پرده واقع شدن زن است و همين امرموجب شده كه عده زيادی گمان كنند كه اسلام خواسته است زن هميشه پشت پرده و درخانه محبوس باشد و بيرون نرود. پوشش زن در اسلام اين است كه زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خود نمايی نپردازد. حجاب از دیدگاه مسلمانان محدود کردن ارضای میل جنسی به محیط خانواده برای جلوگیری از فساد و بی بند و باری در جامعه است.
حجاب درکشور ايران :
طوریکه در تاریخ اجتماعی ایران درج است، پس از داريوش مقام زن درجامعهً ایران خصوصاً در میان طبقه ثروتمندان تنزل پيدا كرد. زنان فقيروناداربرای انجام کارمجبور به رفت وآمد درميان مردم بودندو بناء به همین دلیل، آزادی خود را حفظ كردند. ولی در مورد سایرزنان گوشه نشينی زمان حيض كه بر ايشان واجب بود رفته رفته ادامه یافت و سراسر زنده گانی اجتماعی شان را فرا گرفت… زنان طبقات بالائی اجتماع جرأت آن را نداشتند كه جزدرتخت روان روپوش دار ازخانه بيرون بيايند وهرگز به آنان اجازه داده نمی شد كه آشكارا با مردان آميزش كنند. زنان شوهر دار حق نداشتند هيچ مردی را ولو پدريا برادرشان باشد، ببينند درنقشهائی كه ازايران باستان بر جاي مانده هيچ صورت زن ديده نمی شود و نامی از ايشان به نظر نمی رسد.زنان درین کشور درتجرید ازمردان و جامعه خودقرار داشتند.                                              

پوشش زنان عرب پیش از اسلام:

 
شواهد متعددی در قرآن حاكی از اين نكته است كه در جامعه عرب قبل از اسلام زنان برای حضور در اجتماع از پوشش خاصی برخوردار نبودند. بناء به همين دليل همسران پيغمبر “ص ” ازاستفاده آنگونه پوشش منع می شدند. چنانچه درآیه ذیل می خوانیم:
يا نِسَاء النَّبِي لَسْتُنَّ كَأَحَد مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا* وَقَرْنَ فِي بُيوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيةِ الْأُولَي;
 اي همسران پيمبر شما مانند هيچ يك اززنان [ديگر ] نيستيد ،پس به ناز سخن مگوييد وگفتاری شايسته گوييد. و درخانه هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليت قديم زينت های خود را آشكار مكنيد.
يا أَيهَا النَّبِي قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يدْنِينَ عَلَيهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَي أَن يعْرَفْنَ فَلَا يؤْذَينَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا;
 اي پيغمبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش های خود را بر خود فروتر گيرند اين برای آن كه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند [به احتياط] نزديك تر است و خدا بخشاینده مهربان است. همين نكته، از آيات سوره نور نيز كه درباره آن ها بحث خواهد شد، فهميده می شود. نزول آيه 30 سوره نور اشاره ای به كيفيت پوشش قبل از دستور حجاب دارد. در اين شأن نزول آمده است:                      «كان النسا يتقنعن خلف آذانهن;
 زنان دنباله مقنعه خود را به پشت گوش های خود می انداختند» بنا بر اين، گلو و بنا گوش آن ها هويدا بود. تاريخ پژوهان نيز اين نكته را كه زنان جزيرة العرب از حجاب مناسبی برخوردار نبودند، تأييد می كنند.
از میان فقها برخی گفته‌ اند زن باید تمام بدن خود را بپوشاند. اما اغلب فقها بنا بر اجماع مسلمين معتقدند که زن اجازه دارد صورت و کف دست خود را نپوشاند. گروه اندکی نیز علاوه بر این کف پا را نیز اجازه داده‌اند.در بعضی متون اولیه فقهی پوشاندن سر و گردن واجب پنداشته نشده است. بعضی فقهای امروزی هم به این امر معتقدند.
قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضوا مِنْ أَبْصرِهِمْ وَ یحْفَظوا فُرُوجَهُمْ ذَلِک أَزْکی لهَُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یَصنَعُونَ(۳۰) وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَتِ یَغْضضنَ مِنْ أَبْصرِهِنَّ وَ یحْفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَوَتِهِنَّ أَوْ نِسائهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَت أَیْمَنُهُنَّ أَوِ التَّبِعِینَ غَیرِ أُولی الارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظهَرُوا عَلی عَوْرَتِ النِّساءِ وَ لا یَضرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ ( به مردان مؤمن بگو دیده گان خود را از نگاه به زنان اجنبی باز گیرند و فرج‌های خویش را نگهدارند این برای ایشان پاکیزه تر است که خدا از کارهایی که می‌کنید آگاه است و به زنان با ایمان بگو چشم از نگاه به مردان اجنبی فرو بندند و فرجهای خویش را حفظ کنند و زینت خویش را جز آنچه آشکار است آشکار نسازند و باید که روپوش هایشان را به گریبان‌ها کنند و زینت خویش را نمایان نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدران و یا پدر شوهران یا پسران و یا پسر شوهران و یا برادران و یا خواهرزاده گان و یا برادرزاده گان و یا زنان و یا آنچه مالک آن شده‌اند یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از اسرار زنان خبر ندارند، و مبادا پای خویش را به زمین بکوبند تا آنچه از زینتشان که پنهان است ظاهر شود ای گروه مؤمنان همگی به سوی خدا توبه برید شاید رستگار شوید.
“زینت خویش را جز آنچه آشکار است آشکار نسازند و باید که روپوش هایشان را به گریبان‌ها کنند”

حجاب در قرآن:
مسأله حجاب در دو سوره از سوره هاي قرآن مطرح شده است. ابتدا اين نكته به طور اجمال در سوره احزاب آيه 59 مطرح شده و سپس با تفصيل بيشتر در سوره نور آمده است:
وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِي لَا يرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيسَ عَلَيهِنَّ جُنَاحٌ أَن يضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيرَ مُتَبَرِّجَات بِزِينَة وَ أَن يسْتَعْفِفْنَ خَيرٌ لَّهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ;
و بر زنان از كار افتاده یی كه [ديگر ]اميد زناشويي ندارند گناهي نيست كه پوشش خود را كنار نهند [به شرطي كه] زينتي را آشكار نكنند، و عفت ورزيدن براي آن ها بهتر است و خدا شنواي داناست.
 قل للمؤمنين يغضّوا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم ذلك أزكي لهم إنّ الله خبيرٌ بما يصنعون.
گزارش هاي تاريخی حاكی از آن است كه مسلمانان بعد از نزول اين آيات، رويه متفاوتی را پيش گرفتند و با شنيدن اين آيات به ضرورت ايجاد تغييرات و دگرگونی هايی در چگونگی پوشش زنان پی بردند و به همين دليل بعد از نزول اين آيات، زنان با پوشش های متفاوتی در اجتماع حاضر می شدند.
عن عائشه زوج النبي(صلي الله عليه وآله) انّها قالت يرحم الله النساء المهاجرات الاول لما انزل الله«وليضربنّ بخمرهنّ…» شققن اكثف مروطهن فاختمرن به;
 رحمت خدا بر زنان مهاجر پيشگام باد كه هنگامي كه خداوند فرمان حجاب را نازل فرمود، ضخيم ترين پوشش های پشمين خود را برش داده و با آن سر و گردن خود را پوشاندند.
از آنچه گذشت معلوم می شود كه برداشت مردم از اين آيات، ضرورت تجديد نظر در چگونه گی حضور زنان در اجتماع و بين نامحرمان بود.
فقها و مفسران نيز مفاد اين آيات را وجوب پوشش خاص برای زنان در برابر مردان نامحرم دانسته اند.

نتيجه گيري:  

اگر چه رسم حجاب در بين اقوام غير عرب مرسوم بوده است؛ اما حجاب از بين زنان عرب نشأت کرده ودرمیان دیگراقوام وجود نداشته وندارد. حكم حجاب به طور واضح در سال هشتم هجری نازل شد و اين زمانی بود كه هنوز اسلام از جزيرة العرب پای بيرون نگذاشته بود و به دنبال آن، زنان مسلمان عرب از اين دستور پيروی كردند. در دو سال باقيمانده از عمر رسول خدا گزارش هايی موجود است كه آن جناب با كسانی كه هنوز خود را با وضعيت جديد تطبيق نداده بودند برخورد می نمود.
انواع حجاب در جوامع امروز اسلامی:
در جامعه عرب از روبند=نقاب و در جامعه ایرانی از چادر و چارقد استفاده می‌شده‌است . استفاده از چادر درمیان افغان ها و ایرانیان به دوران پیش از اسلام و به زمان اشکانیان و پس از آن ساسانیان بر می‌گردد. 

حجاب اجباری:

گاهی  حکومت‌های اسلامی رعایت حجاب را در کشور خود اجباری اعلام کرده‌اند. در این زمینه می‌توان به عربستان سعودی، ایران، سومالی و افغانستان (در دوره حکومت طالبان ) اشاره نمود: 

کشیدن زنان به زیر پردهً حجاب و قطع رابطه شان با مردان:

یکی دیگراز مسایلی که درآن اسلام نقش خود را درتغیر نظام جنسی در شبه جزیره عربستان ایفاء می کند. دور نگه داشتن زنان از حیات باهمی ، جا دادن شان به زیر حجاب و برقع و قطع رابطه شان با مردان است.
اینکار در شروع مرحله توسط محمد “ص ” در مورد زنان خود شان در معرض اجرا قرار می گیرد. محمد ” ع ” ابتداء درمنزل شخصی خود ،پرده می کشد و زنان خود را در پس آن قرارمی دهد تا توسط نا محرمان ، پیروان و مریدان محمد “ع ” که به نزد وی رفت و آمد داشتند ، دیده نشوند.
“بی بی عایشه که یکی از زنان نامی حضرت محمد ” ص ” بود در جنگ جمل به پا خاست و در دوران حیات بیشترین احادیث را از پیغمبر ” ص” روایت نمود و حتی در اکثر سفر های پر مخاطره پیغمبر “ص ” را همراهی می کرد که در پاکیزه گی و عفت وی قرآن در سورهء نور شهادت داده است.
 عایشه دختر طلحه صحابی پیغامبر ” ص ” و یکی دیگر از زنان عرب بود که برعلاوه علم وافر، بسیار زیبا وخوش سیما بود، و با وجود خوش رویی اش هرگز از مردان رو نمی گرفت ، زیرا خود را بالا تر از آن میدید که از بیم مردان پشت پرده رود. بی بی عایشه زند ه گی پر تجملی نیز داشت”
پیش ازاسلام درعربستان زنان در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی سهیم بودند. زنان در آن زمان آموزگار، آواز خوان ، شاعر و خیاط بودند ودرکلاس های زنان، مردان و پسران جوان نیزآموزش می دیدند. درتجارت ، زنان عربستان دست بالائی داشتند.
بی بی خدیجه زن محمد “ع”  نیز یک تاجر ورزیده بود و خود درهر معامله داد وستد سهم فعال می گرفت و نقش برازنده یی نیزداشت. « حتی تاریخ گواه بر آن است که حضرت محمد خود نیز یکی از کارمندان ، بی بی خدیجه در امور تجارتی اوبود. »  و هریک از زنان عرب مطابق استعداد خود حرفهً دلخواه خود را انتخاب می نمودند و درآن فعال بودند.
زنان عرب شجاعانه درمساجد و مجالس به شنیدن وعظ و خطابه ها می رفتند و درجنگ ها دوش به دوش مردان می جنگیدند. جمعی از پژوهنده گان و جامعه شناسان به این باور اند که زنان عرب در دوران قبل از اسلام ، مقام و منزلتی بهتری داشته اند. درمیان قبایل عرب درعربستان شمالی ، زنان نه تنها در فعالیت های مختلف زنده گی شرکت می جستند ، بلکه گاه به مقام فرمانروایی و قدرت نیز می رسیدند. الواح یافت شده آشوری مشعربراین است که نام چندین ملکه ای درین الواح خوانده شده است که ، درشمال عربستان می زیسته اند.
با این موازین ومقررات جدید،زنانی که درعرصه های اقتصادی واجتماعی فعالیت داشتند پافشاری و ایستاده گی زیاد نمودند ومقاومت این زنان با شهامت به بیش از یک قرن دوام کرد.

 از جمله بی بی عایشه یکی از زیبا ترین زنان عرب که در سن کودکی به عقد حضرت محمد ” ص ” در می آید، به سختی زیر بار شرایط جدید می رفته است. منجمله این که همواره ازقبول حجاب و استفاده از آن امتناع میورزیده و چنین استدلال می نمود که اگر خدا این زیبایی را به من داده پس چرا باید آنها را بپوشانم.
طوری که در فوق یاد آور شدیم ، حضرت محمد ” ص ” در ابتدا این کاررا در خانهً خود آغاز کرد. افزون بر آن برای جلوگیری از تماس مردان، که بعضی از آنها اقوام زنان شان بودند و برای ملاقات آنها می آمدند،  آیه یی را از جانب خداوند آورد که در آن از پیروان وی خواسته می شود که در صورت نیاز به تماس با زنان وی، این کار را از پس پرده انجام دهند. به این معنا که اگردرخواست آب آشامیدنی  یا غذا از آنها کردند ، آنرا از پشت پرده دریافت نمایند. این درخواست به خاطر آن بوده است که گاهی مهمانان به هنگام درخواست و دریافت نوشیدنی و غذا از زنان محمد “ص ” دست شان با دست آنان تماس پیدا کرده و این خوش آیند ایشان بوده است. ازین روست که آیه یی به این مضمون توسط وی به پیروانش ابلاغ می گردد.

” ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید به خانه پیغمبر داخل نشوید، مگر آگاهی دهید… و هر گاه اززنان رسول متاعی می طلبید از پس پرده طلبید. که حجاب برای آن که دل های شما و آنان پاکیزه بماند بهتراست و نباید هرگز رسول خدا را « در حیات » بیازارید و نه پس از وفات هیچ گاه زنانش را به نکاح خود درنیاورید که این کار نزد خدا« گناهی » بزرگ است”. « قرآن سوره احزاب ، آیه 53 « 53  – 33 » قمشه ای.»
 همینطوردر آیه دیگری از زنان پیغمبر خواسته می شود که از خدا بترسند و با مردان به نرمی و نازکی صحبت نکنند، مبادا که آنها را تحریک نمایند.
 ” ای زنان پیغمبر شما مانند یکی دیگر از زنان نیستید . اگرخدا ترس و پرهیزگار باشید پس زنهارنازک و نرم با مردان سخن مگوئید مبادا آنکه دلش بیمار است و به طمع بیافتد، بلکه ” متین  » و درست سخن بگوئید.
” « قرآن ، سوره احزاب، آیه 32 قمشه ای.» به همین ترتیب در آیه دیگر این طور می خوانیم : ” ای زنان پیغمبر ، هر یک از شما که کار ناروایی انجام دهد ، او را در برابر دیگران عذاب خواهیم داد و این کار بر خدا آسان است و هر کدام از شما که از او و رسول او فرمانبرداری کند، و نکو کار باشد ، پاداشش را دو برابرخواهم کرد.” قرآن سوره احزاب، آیه 32 قوشه ای.
در کناراین که به زنان هدایت دادند که از حجاب سرا پا استفاده نمایند و درخانه هایشان مانده، آرایش نکنند و مانند عرب های پاگان ” کافر ” در بیرون گشت نزنند و با صدای موزون با مرد ها صحبت ننمایند. برعلاوه محدود کردن آزادی های زنان ازطریق مقررات جدید،خود دلیلی محکمی بر وجود  آزادی ها درگذشته « در دوران جاهلیت !» و نقش اسلام دراز میان بردن آنها درعربستان بعد از اسلام می باشد.
پس گفته می شود که: حجاب تحفهً از اسلام برای زنان است ومحل ظهورآن نیزعربستان است.

ادامه دارد.