پیدایشش پیدا نیست در خرجرد جام دیده به جهان گشوده است . آثار مهم او : مثنوی لیلی و مجنون ، شیرین وخسرو ، هفت منظر به پیروی از هفت پیکر نظامی و تیمور نامه یا سفرنامه ) در باره تاریخ فتوحات تیمور گورگانی اند.
در سال ۹۲۷ دیده از جهان بست از شاعران بزرگ عهد تیموریان هرات است . خواهر زاده مولان عبدالرحمان جامی می باشد :
داستان چگونگی به شعر روی آوردن هاتفی:
او پس از مطالعه آثار بزرگان چون فردوسی ، نظامی و دیگران در پی آن شد تا خمسه ای همگون خمسه نظامی بسراید. و از مامای سخنور خود مولانا عبدالرحمان جامی خواست تا به او اجازه بدهد.
جامی گفت : که اگر بتواند پاسخ سه بیت حکیم فردوسی را بدهد توانایی آن را خواهد داشت که این خمسه را بسراید.
:درختی که تلخ است ویرا سرشت
گرش بر نشانی به باغ بهشت
ور از جوی خلدش بهنگام آب
به بیخ انگبین ریزی و شهد وناب
سر انجام گوهر به کار آورد
همان میوه ای تلخ به بار آورد.
مولانا هاتفی در پاسخ فی البدیهه چنین گفت:
اگر بیضه زاغ ظلمت سرشت .
نهی زیر طاوس باغ و بهشت
به هنگام آن بیضه پروردنش
ز انجنیر جنت دهی ارزنش
دهی آبش از چشمه سلسبیل
در آن بیضه دم در دمد جبرییل.
شود عاقبت بیضه زاغ زاغ.
برد رنج بیهود طاوس باغ .
نخستین اثری که به زبان فارسی در جهان پس از ایجاد مطبعه به چاپ رسیده مثنوی لیلی و مجنون مولانا هاتفی است .
در سال۱۷۸۰ نخستین مطبعه سنگی در کلکته هندوستان توسط زبانشناس نامور انگلیسی به نام چارلز ویلکینز آورده شد که در آن خط زیبای نستعلیق فارسی به کار رفته بود .
نخستین کتابی که به دو زبان انگلیسی و فارسی به چاپ رسید دکشنری فرانسس گلادوین بود
سپس در سال ۱۷۸۸ به همت و ویرایش زبانشناس مشهور و نامور انگلیسی ویلیام جونز همین کتاب لیلی و مجنون هاتفی به چاپ رسید.
جالب اینجاست ، که ما لیلی و مجنون را از طریق همین کتاب می شناسیم و فلم مشهور لیلی و مجنون در هند و در ایران از روی نسخه همین کتاب تهیه شده است ، مگر کسی آن را بیان نداشته است .
چرا به فکر این مساله افتادم .
در یک ویدیویی که از هرات باستان به ابتکار و کوشش استاد ولی شاه بهره تهیه شده است از نام تمام نویسنده گان هرات چون : سنایی ، انصاری ، جامی و دیگران نام برده شده است ، مگر از مولانا عبدالله هاتفی خر جردی جامی هیچ نام نبرده است.
این مساله مرا وادار ساخت تا در این مورد بنویسم. یادرود ومهر
دکتر حمیدالله مفید
۳۲