سازمان همکاری شانگهای به ابتکار روسیه وچین تاسیس گردید. بعدازفروپاشی شوروی امریکا باپیروی ازسیاست نیوریالیسم درحوزه روابط بین امللی چون ابرقدرت یکه تازوبی رقیب برای تسلط وحفظ قدرت بجای اخلاق وآرمانها بطور خود خواهانه تبارز نمود که جهت جلوگیری ازانکسارقدرت وبرای حفظ ثبات درجهان باید یک ثبات دهنده وجود داشته باشد. فروپاشی شوروی باعث گردید تاروسیه چون ابرقدرت بزرگ ازصحنه جهانی رانده گردد وازطرف دیگرچین دررویا رویی مستقیم باغرب وجاپان قرارگرفت. درماه آپریل سال 1996 میان پنج کشورمنطقه روسیه، چین، قزاقستان، قرغزستان وتاجکستان درشهرشانگهای پیمان مشترک به منظورتقویت وهمکاری های مشترک امنیتی درنقاط مرزی وکاهش حل اختلافات به هدف اعتماد سازی بیشترمنعقد گردید.
درسال 2001 با پیوستن ازبکستان این پیمان به سازمان همکاری شانگهای تغیرنام داد.درسال 2004 منگولیا ویک سال بعد هند،ایران،پاکستان ودر سال 2012 افغانستان به عنوان ناظربه این سازمان پیوستند.این سازمان به منظورهمکاریهای امنیتی،اقتصادی وفرهنگی وحل اختلافات مرزی ازبطن دوابرقدرت بزرگ جهان چون روسیه وچین زاده گردید وبعد ازفروپاشی دیواربرلین درسال1989 نقشه ژوپولتیک جهان ازاروپا به آسیا منتقل گردید.آسیا درقرن 21 چون مرکزاستراتژی نفوذ درجهان سد خودخواهی وبرتری های سلطه جویانه امریکا درجهان خواهد گردید. درجهان معاصرسه کشورامریکا،روسیه وچین برای نفوذ درمناطق دنیا درنبرد ورقابت خواهند پرداخت. شانگهای امروزیازده عضواصلی وناظردارد وبزرگترین سازمان ازلحاظ ظرفیت های علمی، اقتصادی وانسانی درجهان میباشد.چین با داشتن یک ملیاردو321 میلون،روسیه 144 میلون بعدازبرگشت کریما،ازبکستان 27 میلون قرغزستان 5 میلون،قزاقستان15 میلون وتاجکستان 7 میلون بیست درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهند. کشورهای ناظرافغانستان بیشترازسی میلون،پاکستان127 میلون،هند یک میلیارد ودوصد میلون، منگولیا بیست میلون وایران 76 میلون 45 درصد جمعیت جهان راتشکیل خواهند داد .چهارکشوردراین سازمان ازقدرت اتمی برخوردارند، روسیه وچین ازاعضای دایمی شورای امنیت سازمان ملل اند وحضوراین دوکشورنقش منطقوی شانگهای رادرنقشه ژوپولیتیک جهان بیک سازمان بزرگ جهانی مبدل گردانیده است. ازسال تاسیس این سازمان تاکنون تبادل کالابین کشورهای عضوشش برابرافزایش یافته است تنها درسال گذشته حجم تبادل کالا بین روسیه وچین به مرزپبشتراز 95 میلیارددالررسید. اگرچه درابتدا هدف ازتاسیس این سازمان مبارزه باتروریسم، افراطگرایی وترافیک مواد مخدربود که خطربرای تمام کشورهای عضومحسوب می گردید اماامروزبیک سازمان بزرگ ودرحال رشد اقتصادی وامنیتی تبدیل گردیده است که سازمان نظامی وسیاسی ناتو واتلانتیک شمالی ازرونق روزافزون آن احساس خطرمینماید. پروژه های عظیم اقتصادی،فرهنگی وامنیتی جدید چون تاسیس بانک توسعه،آژانسهای منطقوی ومراکزمهم تحقیقاتی درکشف واستخراج معادن وامور ساختمانی دردستورروزاین سازمان قراردارد، کشورهای عضو درتاسیس بانک توسعه اتفاق نظردارند که تحقق عملی آن ارتباط به سهم مالی کشورهای عضو دارد،البته تاسیس این بانک همزمان باتاسیس بانک بریک باوجود بحران های کنونی ووضع اقتصادی روسیه ساده نه خواهد بود. درراستای توسعه این سازمان چین درصدد تاسیس راه ابریشم جدید است که کشورهای منطقه را باهم مرتبط میگرداند وروسیه علاقمند درپروژه خط آهن سریع العسیر مسکو- پکن است این پروژه باطول هفت هزارکیلومترباهزینه 240 ملیارد دالرکشورهای یوروآسیا را درتبادل تجارت وکالا متصل و باعث افزایش بیشترنقش شانگهای درنقشه ژوپولیتیک جهان خواهد گردید.
دورنمای توسعه سازمان همکاری شانگهای!
هند وپاکستان درماه سپتمبر2014 رسما درخواست عضویت کامل الحقوق رادراین سازمان نموده اند، این دوکشوراتمی باعث تاثیرونفوذ بیشترشانگهای درنقشه ژوپولیتیک جهان خواهد گردید،درباره عضویت اصلی این دوکشورمیان روسیه وچین موضعگیری های متفاوت وجود دارد،عده از کارشناسان روسیه درامورچین وکشورهای آسیا با دیدگاه محافظه گرانه و پیشگیرانه به نفوذچین درسازمان مینگرند گویاچین این سازمان راازپروژه های خودمیداند ودرمیان کارشناسان روسیه تعدا دی سازمان راپروژه مشترک مسکو وپکن میدانند وهمکاری های این دوکشوربزرگ درامورنظامی واقتصادی وپذریش اعضای جدید بویژه هند که رشد اقتصادی آن نظربه شاخص های رشد درآینده نزدیک ازچین سبقت خواهد گرفت درتامین امنیت وثبات منطقه وجهان موثرترخواهدگردید. پکن نه تنها ازمشکلات دوجانبه باهند نگرانی داردبلکه ازتنش واختلافات هند وپاکستان بیشترنگران است،نگرانی دیگرپکن باعضویت کامل الحقوق هندوپاکستان درآنست که سازمان نقطه تقابل بااتحادیه اروپانگردد وپکن بااحتیاط موضعگیری مینماید تا ازاقدام عجولانه به عضویت ایندوکشوربزرگ خودداری گردد. روسیه بدون شانگهای روابط وهمکاری های خودرا باکشورهند بویژه درامورنظامی تقویت میبخشد، اختلافات جدید بین مسکو وغرب علاقمندی روسیه راباکشورهای آسیا بیشترگردانیده است مسکومخالف سلطه جویی ودیکته غرب دراموربین المللی است وعلاقمند به عضویت هندوپاکستان درشانگهای میباشد ومعتقداست که عضویت این دوکشور درسازمان منجربه اعتمادسازی مساوی الحقوق بین اعضاگردیده وشک و گمانه زنی رادرباره برادربزرگ و برادرکوچک خواهد زودود. ایران نیزتقاضادارد تاعضو مساوی الحقوق گردد اما نظربه اساس نامه این سازمان تا زمانیکه تحریم های شورای امنیت سازمان ملل لغونگردد ایران نمیتواند عضواصلی این سازمان گردد. جاپان وکوریای جنوبی نیزعلاقمندی خودرا به عضویت این سازمان ابرازنموده اند،اماازآن جاییکه ازمشارکین استراتژیکی غرب وامریکا میباشند به مخالفت سرسختانه پکن روبروگردیده اند. دردورنمای نزدیک شانس عضویت هند وپاکستان بیشتراست ولی برای نیل به عضویت کامل الحقوق بایدمسیرطولانی را طی نمایند یعنی کلیه قوانین ولوایح راکه کشورهای عضو طی این سالها فیصله وتصویب نموده اند درپارلمانهای این کشورها نیزباید تصویب گردد.
افغانستان وجایگاه آن درشانگهای!
دربدوتاسیس مهمترین وظایف را این سازمان مبارزه باتروریسم وافراط گرایی که بزرگترین خطربه کشورهای آسیای میانه بود میدانستند که ازقلمروپاکستان باین کشورها سرایت وامنیت تمام منطقه رابه خطرروبرومیگرداند. کشورهای روسیه،هند وچین معتقدانداگرپاکستان عضواین سازمان گردد ارتباط افراطگرایان باین جمهوری هاقطع میگردد وبه نفع ثبات وامنیت درافغانستان خواهد گردید،کارشناسان روسیه جنگ باتروریسم رادرافغانستان بدون اشتراک کشورهامنطقه ناممکن میدانند،امریکا وناتوطی سیزده سال نتوانستند وظایف وماموریت خودرا که مبارزه باتروریسم،تامین امنیت وتولید وقاچاق موادمخدربود انجام بدهند باحضورناتوبه سرکردگی امریکا مردم افغانستان بیشترقربانی تروریسم گردیدند وتولیدات موادمخدربیشترگردید،روسها به صداقت رفتاروگفتارامریکا درتامین امنیت به افغانستان باورندارند اگرامریکا واقعا علاقمند به تامین امنیت درافغانستان میباشد بایدمبارزه باتروریسم را باهمکاری پاکستان ودرداخل پاکستان که لانه اصلی تروریست های کشورهای مختلف گردیده انجام میداد اما امریکا بااستفاده اززوراشتباه های شوروی سابق را تکرارمینماید و به خاطرسلطه جویی های هژمونی ومنفعت جویانه امنیت منطقه رابه مخاطره افگنده است، افغانستان ناامن به ضررتمام کشورهای منطقه است،هیچ کشوری نمی تواند امنیت خودرا دربی امنیتی افغانستان تامین نماید،افغانستان ناامن تهدید به آینده شانگهای نیزخواهد بود. اما علاقمندی چین به عضویت پاکستان به خاطرآنست که اگردرپاکستان وافغانستان امنیت پایداربرقرارگردد هردوکشورازظرفیت های بزرگ سرمایه گزاری برخوردارمی باشند. تمام کشورهای عضوسازمان اتفاق نظردارند که شرایط وامکانات لازم برای همکاری های همه جانبه ورونق سرمایه گزاریها بدون ثبات وامنیت درافغانستان میسرنمیگردد. افغانستان باثبات باموقعیت حساس خود از دورنمای بزرگ ترانزیت تجارت بین آسیا واروپابرخورداراست ودرقرن بیست ویک مانند قرن 19 به میدان مسابقه بازیگران بزرگ بخاطرمنابع وگنجینه های پنهان خود تبدیل خواهدگردید. امریکا نگرانی دارد که همکاری های مشترک روسیه وچین منافع دارازمدت امریکارا درمنطقه به خطرمواجه میگرداند،لذا امریکا درافغانستان بیشتردرپی منافع ژوپولیتیک خود است، امریکا میداند که در افغانستان سیر،آباد ومتمدن عمراختلافات قومی ومذهبی کوتاه وخشونت دفن میگردد وازهمین رو امریکا درنقشه جدیدژوپولیتیک جهان با ادامه جنگ واختلافات درافغانستان مهارت نیروهای نظامی خودرا درنظم جدید بین المللی آزمایش می نماید،امریکا این را میداند اگرروسیه مجددا قوی ونیرومند گردددرمقابل امریکا عرض وجودنموده و قابل کنترل نخواهدبود. امریکا اینرا نیزمیداند که سازمان همکاری شانگهای درحال حاضرمتشکل ازهویت های ملی متنوع باشاخص های متفاوت اقتصادی وسیاسی ونظامی متحد گردیده اند ودراکثراین کشورها حقوق بشروآزادی های مدنی نقض میگردد وچین کمونیست مانند تاجردرکشورهای این حوزه درپی منافع اقتصادی خودمیباشد و درچهارچوب شانگهای حاضرنیست که همکاری های اقتصادی وتجارتی آن باامریکا واتحادیه اروپا متضررودرنقطه تقابل قراربگیرد. افغانستان درسازمان همکاری شانگهای میتواند بگونه بازیگرموثروفعال ازمنافع خود در این سازمان دفاع نماید .افغانستان باپیروی ازسیاست مسالمت آمیزبااحترام واصول برابری درهمکاری های منطقوی باید روابط خودرا باکشورهای منطقه تقویت بخشد ومنفعلانه رفتارنه نماید،بجای سیاست گدایی گری دوران کرزی سطح اختلافات را باکشوری مانند پاکستان ازدرون شانگهای کاهش بخشد وروابط خودرا با سایرکشورهای منطقه توسعه وبه کشورهای که باافغانستان صادقانه درمبارزه باتروریسم وترافیک مواد مخدرهمکاری مینماید به آنها حق الویت درسرمایه گزاری های آینده کشورداده شود، افغانستان ازجایگاه مناسب ترنسبت به دگران برخورداراست، سازمان ملل،اتحادیه اروپا و روسیه علاقمند به افغانستان باثبات اند واین ویژگی ها به افغانستان کمک مینماید تاکشورهای شانگهای برای تحقق پروژه بزرگ اقتصادی وامنیتی با افغانستان بطورمشترک همکاری نمایند وکشورهای شانگهای به پاکستان فشارواردنمایند تا از قلمروخود چون مرکز صدورتروریسم برعلیه افغانستان استفاده نه نماید. امریکا سیزده سال پیش به افغانستان حمله نمود وکارشناسان نظامی،سیاسی واستخباراتی امریکا که تاریخ وموقعیت جغرافیایی افغانستان رابطورسطحی میدانستند تصورمیکردند که بازور میتوانند پیروزگردند وبرای حفظ آبروی خود تلاش ورزید تاطالبان را به پشت میزمذاکره بنشانند ویک گامی مثبت هم برای جلب همکاری کشورهای همسایه درحل قضیه افغانستان بر نداشت، مذاکرات دوجانبه غرب بدون همسایگان نمیتواند نتیجه مثبت داشته باشد افغانستان باید امریکا راقانع بگرداند تا با کشورهای همسایه ومنطقه تحت نظرسازمان ملل واتحادیه اروپا برای برقراری صلح پایداربطورمشترک همکاری گردد. شرایط درجهان معاصرتغیرنموده است،سیاست های غیرواقع بینانه امریکا درافغانستان میتواند ضرر به منافع واشنگتن درمنطقه وارد نماید تا امریکا مانند ویتنام مجبوربه ترک افغانستان گردد وقتیکه ابرقدرت بزرگی مانند امریکا باپیروزی مضحک مجبوربه ترک افغانستان گردد معنی شکست ابرقدرت رامیدهد وبعد ازآن امریکا مانند سابق نمیتواند به هرکشوری که بخواهد حمله نماید واگرامریکا صادقانه دربرقراری امنیت درافغانستان همکاری نماید به نفع واشنگتن تمام میگردد وحتی حق مشروعیت را در حل مشکلات منطقوی درآینده کسب خواهد نمود.افغانستان باید فراموش نه نماید که تنها متکی بودن به یک قدرت ولو بزگ وآن هم درماورای اوقیانوس نمیتواند بیانگرمنافع ملی ما در دارازمدت باشد، دوستی دایمی درروابط وهمکاری های انارشیک امروزوجودندارد کشورها درپی منافع دایمی خود میباشند. منطقی به نظرنمآید اگرفکرنمایم که ما دوستان ویا دشمنان دایمی داشته باشیم عقل به ماحکم مینماید که مانند دیگران از منافع دایمی خود دفاع نمایم . ادامه دارد.
دکتورعلی احمد کریمی- اتشه فرهنگی مسکو