روح امان الله خان و يارانش شاد
…من از استقلال نمى نويسم، چون كشورى كه دايم در بند و قيد افکار کهنه، و سنت ها و رسم هاى مزخرف تاريخى و قبيله اى گير مانده باشد مردم آن هرگز روى آزادى را نخواهند ديد.
به همين خاطر است كه افغانستان هميشه مستقيم يا غير مستقيم در زير تسلط بيگانه ها قرار داشته است.
اما صرف نظر از اين كه چه نوع رژيم هاى در افغانستان حكومت كرده اند (كاملأ زير نظر بيگانه ها و يا نيمه مستقل) در ارتباط به دوره شاه امان الله اين چند نكته را صادقانه بايد اذعان نمود: دوران شاه امان الله خان واقعأ براى نخستين بار يك دوران اصلاحات و نوآورى در افغانستان بود. شاه امان الله يگانه شاه روشنفكر، ترقى خواه و اصلاحگرا در افغانستان بود، او با شه محمد ولى خان و ديگر يارانش
براى نخستين بار قانون اساسى را در افغانستان تصويب كردند.
براى اولين بار قواى سه گانه حكومت را از هم تفكيك كردند.
براى نخستين بار برده گى را لغو كردند.
براى نخستين بار خط ريل را به افغانستان آوردند.
براى نخستين بار دروازه هاى مكتب ها را بروى دختران گشودند. براى نخستين بار به زنان حق تحصيل و كار را فراهم ساختند.
براى نخستين بار كتابخانه عامه را در کابل تأسيس كردند.
براى نخستين بار افكار روشنگرانه را به افغانستان آوردند.
براى نخستين بار دختران را براى ادامه تحصیل به خارج فرستادند.
براى نخستين بار به هندوزاده هاى كابلى و هموطنان سیک ما در کابل و ديگر شهر هاى افغانستان حق شهروندى قائل شدند.
در دوران امان الله خان چاپ روزنامه ها با مقالات و نوشته هاى روشنگرانه رونق گرفت.
دوره امان الله خان را مى توان از درخشان ترين دوره هاى تاريخ كشور ياد كرد.
اما متأسفانه مردم جاهل و متعصب تحمل اصلاحات و نوآورى هاى او را نداشتند، امروز هم كم نيستند ملأ هاى “لنگ” و كور نكتايى پوش و پشمينه پوش كه بعضی های شان حتی با ماسک های دمکراسی و سکولاریسم روح آن فرزانه را در قبر آرام نمى گذارند.
روانش شاد.
آن تحصیلکرده های که امان الله خان را و عملکرد های او را بدون آن که نقد سالم کرده باشند بد می گویند و نا سزا می گویند از نظر من با عقبگرد ها و بنیادگرا های افراطی هیچ تفاوتی ندارند.
ض، بهارى