تهیه کننده : ماریا دارو
لتا در یک خانواده هنرمند محلی هندوستان متولد گردید و در آغاز اسمش را( Hema) هیما گذاشتند. وبعداٌ به لتا تبدیلش کردند. ولی پدرش که اورا به قمیت جان خود دوست میداشت وی را بنام( Hridya ) هریدیا یاد میکرد.از مقام عالی لتا درجهان موسیقی امروز چنین استنراط میشود که نوری در پیشنانی های اجدادش ثم به ثم از پدران به باز ملندگان انتقال یافته وبالاآخره این نور از وجود منگیشکر به لتا انتقال ومتجلی شده ، پدرش تا زمانیکه نه بسار زیاد بلکه دوازده سال انتظار میکشیده که نوری را که از آباء واجداد به ارث برده در وجود دخترش “اتا” مشاهده کندوچنانچه باری پدرش بعد از چند سنجش وارزیابی گفت: که لنتا در موسیقی آیتی خواهد بود، پدرش دانست که رسالتش با اوردن لتا ختم شده در سن دوازده سالگی لتا، لتا فامیل حخودرا وداع کرد وداعیه اجل را لبیک گفت. چه خوش مرگی که همه حال نامش با ضم نام لتا ذکر میشود.لتا یا ستاره ترنم شرق که او را ملکه ترنم وحنجره طلایی، میلودی کوین گولدن میلودی هم میگویند تولد لتا دربیست و هشتم ماه سپتامبر 1929 میلادی اتفاق افتاده است.
پدارش بندت نث منگیشکر با مرگ خود یک اثر اخری در انکشاف هنرلتا بیادگار گذاشت ولتای دوئازده ساله یا طفل نابغه را داغدار گردانید واین داغ بحدی بر او اثر اندخت که در این شصت ویک ساتل بعداز مرگ پدر با سوز نهاکترین ناله فریاد ها با روح پدر راز ونیاز داردواین از نظر دانش روانکاغوی یک حقیقت پذیرفته شده است.که دخترامن عاشقان پدران وبالمقابل پدران عاشقان دختران میباشد. در آنوقت که لتا با مادر مهربانش ،سه خواهر ( مینا، اشه و اوشه ) ویک برادر هرید یاناث( Haridayanat ) بی سرپرست ماندند. مصادف با دوازده سالگی لتا در (1942) پدررا از دست داد وپدر بدار بقا میشتابد، لتای غمدیده با انکه خود کودک بیش نبود احساس سرپرستی فاکمیل مینماید واز آن به بعدا دوره شادختی او بپایان میرسدو دوره پریشانی گریبانگیرش میشود.
لتا یتیم است وبینوا است پدر ندارد ، از مادر توقعات پدری سراغ نمیشود، نا امید است و بیچاره …برادرش آنقدر کو چک است که از لتا توقع محبت دارد ونه لتا از او.
لتا در بیابان بی سرو پا افتاده وراه زندگی برایش هموار نیست، پدر را به چشم سر دید که خاکستر شده ومیداند که واپس بر نمیگردد لذا در جهان غم واندو غرق است
در سالهای کودکی یتا گاه گاهی زمزمه سر میداد و الهامات آسمانی برایش میسر میشد، به ساز و آواز خوانی ها گوش فرا میداد. صدا ی دلکش نورجهان را میشنید، او با وجودیکه در گفتار به پختگی نرسیده بود با آنهم سعی دشت که چیزهایی از حنجره بیرون آورد.به بیت های ساده از آواز هنرمندان گوش فرا میداد و در حافظه کودکانه اش حفظ مینمود.چون کودک معصوم بود . وقتیکه صدا میکشید به شیُ ویا چیزی متوجه میشد که فاصله زمانی در خواندن وزمزمه اش رخ میداد. فوراٌ د وباره خودر ا بدوام آواز قبلی اش تنظیم میداد و میخواند وسخت میکوشید که غلط نکند.
پدرش در انکشاف استعداد لتا رول مهمی بازی کرده است حتا گفتیم که مرگ نا بهنگام پدر و قدانه او باعث نبوغ لتا شده است. طوریکه از سوانیح لتا درمی یابیم پدرش برای لیاقت وآینده او پیش بینی ها داشت که خیلی دقیق بدرآمده است. لتا به زبان انگلیسی از گفتار پدرش این کلمات را بیاد دارد.
Lataji Says her father told her mother that she is going to bea miracle since he knew a little about astrology he died before she started singing.
این نکته را نباید فراموش کرد که پدر لتا در حالت قناعت وخاطر آسوده مرده بود زیرا اگر او زنده میبود توان شیندن صدای لتا را نداشت وشاید ده ها بار از اثر شیندن نغمه های دخترش بیهوش میشد، ولی او باید خرسند مرده باشد.زیرا وظیفه انسانی خودرا که بوجود آوردن لتا بود انجام داد ورفت.لتا بعداز مرگ پدر کفالتش را در سر پرستی فامیل اجرا نمود مشکلات وموانع زیاد را بچشم دید.زیرا او خود طفل بود وچه مشکل است که طفلی سرپرستی اطفال دیگر را داشته باشد.از انست که در کمقابل پول بسیار ناچیز هنرنمایی کرد وودر ان کودکی گاه گاهی به شاگردی استادان زمانه مانند امان علی خان صاحب و امانت خان زانو زد ولی به زودی ان بزرگان مقام منیع اورا در صدا درک وکشف کردند وگفتند:
She was recognzede…A gifted girl musically as being higly gifted musically.
باری لتا گفته بود که :
The foundation of my musical propensities was laid as eairy as that.
از آن رو دانسته میشود که او با موسیقی تولد یافته است.و موسیقی در فطرتش جای دارد.
لتا در سنه دوازده سالگی بنابر مچجبوریت فامیلی بکار آغاز کردو دختر فیلم شد هم میخواند وهم تمثیل میکرد اولین بازی او در سال (1942) در فلم “مراتی”بود واولین خواندن او نیز در همین فلم مراتی در سال (1943) بود لتا ان نابغه کوئپک در آن روزگار فقط 60 روپیه معاش ماهوار میگرفت چون خوش درخشید مدتی بعد عایدش را به (350) ر.وپیه نزیید بخشیدند.لتا لتا در سال (1945) بخاطر انجام وظیفه آهنگ شهر بزرگ هندوستان ( بمبیّ در انجا که جزیره الفنتا وجود داردو حوش زیاد اند)را مینماید با خواهرش “اشه” آواز خوانی میکرد .آهنگهای را خودش برای خود وخواهرش تهیه مینمود . در این وقت مدتی را نزد پندت تولساید شرما که شاگرد استاد بره غلام علی خان بود، درس موسیقی را فرا گرفت.لتا زندگی عادی خودرا در سال (1947) آعاز نمودزیرا که او تث4بیت لیاقت کرد ودارای عاید منظم گردید.بعداز سال (1947) یکباره ستاره لتا در فضای بمبی ّ درخشش یافت وبسی هنرمندان مستاگان هند در مقابل او موقف خودرا ضعیف احساس کردند.چون لتا استعداد خدا داد داشت در برابر استعداد های بنده9 داد تفاوت های وجوددارد. مردی از تبار بزرگان هنربنام غلام حیدر از مقام منیع واستعداد فطری وذاتی لتا بزودی آگا شد واو اولین کشف خودرا ومقامات هنری شرحوبسط داد. او مرد هوشیار وحق شناسی بود استعداد در شناخت هنر وهنرمند داشت و ان خدمت او به لتا اکنون خدمت به بشر تبدیل گردیده است.لتا این هنرمند بی همتا در زمان استعماغر انگلیس تولد شده وهنوز ازادی را ندیده بود ، تنها میدانست که یک انسان بزرگ وبشر خواه بنام مهاتما گاندی با ه م رزمان خود سعی دارند که انگلیسها را از ملک خوبکشندوکشور هندوستان را خود ارادیت بدست بیآورند و همان هم شد که در سال (1947) که اغاز شهرت هنرنمایی لتا بود ، هند آزاد گردید.در این ازادی استاد موسیقی لتا ، استاد بره غلام علی خان در وقت جدایی پاکستان از پیکر هند وستان به پاکستان هجرت کرد. لتا در کشور پهناور هند مصروف هنرنمایی های بینظیر شد با اآنکه در اغاز بعضی خواندن ها را از دیگران تقلید مینمود حالا آزادانه ومستقل بروش وسبک و خواست خودش صد ها را آزادانه از حنجره میکشید و در قطار اول چه مه خود مقام اول را گرفت .
یکی از غزلخوان های هند بنام جگجیت سنگ باری گفت که در قرن بسیت ريال سه واقعه مهم رخ داد،( تولد لتا، تسخیر مهتاب، شکست دیوار برلین ویا از بین رفتن کمونیسم و فرو ریزی شوروی )
خصوصیات صدا لتا:
لتا در خواندن هایش تمکین واستواری را پیشه خود ساخته بوددر طول عمر تمکین وعزتالنفس وبرده باری شیوه او بوده است، کبر وغروز هرگز در شان او ملاحظه نمیشد. تا اکنون هیچکس نتواسنته که خصوصیت صداغی لتا را در رشته تحریر درآورد .زیرا لتا بزرگتر از انبود وخصویت صدایش لطف خداوندی بوده که هیچکس با عجز بندگی نمیتوانست آنرا بتصویر بکشد.زیرا لتا در خواندن غزل نفس طولانی داد وشعر را با همان ادبیات قوی با زبانن روان ادا میکردوتا ختم با عالیترین وجه خوانش آنرا به پایان میرسالند.حتا در خوانتدن (Chhoopa kar Meri) جهار تون را در یک وقت با تفاوت صدا از حنجره بیرون میکردکه این کار خداد ونبوغ است. لتا در خواندن های بسیار مهم خود چون “لیحا میری دعائین (دیدار)، بچپن کی محبت کو، (بیجوباوره)، گزرا هوا ، زمانه (شیرین وفرهاد)و خواندن های دوگانه با محمد رفیع “پهلی قدم” وغیره از خارق العادگی های خودش خبرمیدهد.
صدای لتا برای همه شنونده هایش یکسان قابل قبول بوده ودر هر آهنگ شنونده هایش توافق نظر داشتند. مفاد این تحلیل اینست که روان شناسی انسانها را با مطالعات عمیق ازهم جدا میکند ولیث ساز و اواز لتا آنها را با هم نزدیک میسازد. لتا درخواندن های دوگانه نیز تاثیر خودرا دارد هرگاه مرد ها بدان گوش میهدند فکر میکنند که لتا به نمایندگی آنها سخن میگوید چون صدای لتا باریک وزنانه است زنان فکر میکنند که لتا تراویده ء قلب آنها رابرزبان میآورد. شاید متخصصین صدا گرافهای مد وجز و تون های خواندنهای لتارا تشخیص کرده باشند که خصوصیات صدا کشی او قاطعانه برابر است.و معلوم میشود که سینه ّ اورا رهنمایی میدارد زیرا بدون رهبری قلب نمیتواند فارغ از امادگی سی هزار صدا را از دهان بدرآورد ودیگر از خصوصیت های صدای لتا تشخیص دقیق کلمات و ادای واصح کلمات است که از حنجره طلایی اوبدر میشود و در لغات مطلوب سخت صدای دلکشش را قلقله میکند اوکلمات دنیا، پریشان، مجبور، محبت، ستمگر، عنایت، قسمت،تقدیر، زندگی ، وفا ، دیوانه دل ، عاشق وده های دیگر را ازاعماق قلب بیرون میکشد ودر قلب هزاران شنونده دریچه ی را برای خودش باز میکند.در کیفیت صدای لتا از آوان طفولیت تا ایندم تغیرات کلی بوجود نیآمده است زیرا صدای او بصورت طبیعی در قالب الفاط وکلمات تطابق میکند.
لتا همانگونه که ساده وروان اشعار را میسراید همان آندازه ساده پسند میباشد وساده ترین لباس را میپوشد و وقت خود را در آرایش بی منعی میداند.
بعضی سخنان ونکات در باره لتا :
1 = هندوستان با داشتن لتا خوشبخت شده است.
2 = آغاز هنرنمایی لتا با آزادی هند مصادف است.
3 = لتا روزانه چنج اهنگ را میسراید در حالیکه دیگر هنرمندان برای هر پارچه چنج روزآمادگی میگیرندذ.
4 =لتا رباینده قلوب میلون ها انسان در جهان است.
5 = یک از افتخارات عمده ما همین است که در دوره حیات لتا حیات بسر میبریم.
6 = با روی کار امدن لتا ثصدها هنرمند مایوس گردید زیرا نمتواستند با او همسری نمایند.
7 = لتا از برکت هنر خداددش آواز خوان ، فوتوگراف و آشپز خانه خود است.
8 = لتا هنرمندیست که از اوان کودکی تا اکنون در نوا،صدا،الحان،آواز، داد، نجوا، ناله، فریاد، زمزمه، در گوش فلک ترانه خوانده است درجه اول بوده وتا اخر عمر همین مقام از آن اوست.
9 = میگویند که هندوستان به دو چیز افتخار میکند یکی لتا ودیگر تاج محل .
10 = بعضا ها میگویند که تاج محل صنعت بنده میباشد مگر صدای لتا صنعت خداوند است.
11 = یک نقصیه در صدای لتا درک میشود که هرکی صدای اورا میشنود از صدای دیگران میگریزد.
12 = لتا تا حال شش دکتورای افتخاری از یونیورستی های مهم دنیا بدست اورده بشمول یونیورستی نیویارک.
13= تاثیر صدای لتا بسیار بدلها چنگ زده وبسیار ها را گریه داده است اما گویند که خود لتا از شیندن صدای پندت جواهرلعل هنرو بگریه امده است باید متوجه بود که گریه کردن ازسیاست داری طراز لعل نهرو کار ساده نیست.زیرا نهرو گفته بود (سارا جهان همارا- هندوستان همارا).
14 = گفته اند که در شش سالگی زمانیکه لتا زمزمه میکرد یکبار به زمین افتاده است موقع که از زمین بلندش کردند ، دوباره به ادامه زمزمه خود آغاز گویا مهعلم طبیعت اورا همرایی میکرد ه است.
15 = در سال 1941 زمانیکه پدرش حیات بود یکبار صدای لتا را از رادیو شیند، اشکهایش فرو ریخت …اما مرگ مجال نداد تا بیشتر صدای سحرانگیز دخترش را میشیند.
16 = هرگاه لتا دوباره بدنیا آب ربالنوع موسیقی خواهد بود.
17 = همان طوریکه گفته اند موسیقی غذای روح است با، لتا با صدایش روزتنه میلون انسان را تقویه روحی نموده است.
لتا از بزرگترین رقبای موسیقی غرب است زیرا سر وکار لتا با دلهاست.
حضرت مولانای بزرگ گفته است که نفس در سینه ادم نمیرفت – درون سینه اوساز کردند.بدین معنی که ساز وسرود از خلقت ادم وجود داشته است.
مرا تا محرم ان راز کردند – بگوش من زغیب اواز کردند
نفس در قالب ادم نمیرفت – درون سینه او ساز کردند.
********
برگرفته شده از برگهای کتاب ساز وآواز در افغانستان .
مولف : داکتر شهرانی از صحفه 315 الی 337
این هم صدای دلکش لتا منگیشکر بشنوید ولذت ببرید
( Hema)