زنده یاد احمد علی کهزاد مؤرخ، نویسنده، شاعر، باستان شناس و محقق نامور افغانستان در یک خانواده منور در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی مطابق ۱۹۰۷ میلادی دیده به جهان گشود. خدمات عظیم این بزرگمرد تاریخ افغانستان مخصوصاً در بخش تاریخ نگاری و باستان شناسی، فراموش ناشدنی و ماندگار است. وی در سال ۱۳۶۲ هجری شمسی مطابق ۱۹۸۳ میلادی دیده از جهان بست و در جوار زیارت شاه دوشمشره (ع) به خاک سپرده شد.
یادش گرامی، روح اش شاد و بهشت برین مکانش باد.
ناصراوریا * ۲۷ فبروری ۲۰۱۸ – تکزاس Naser Oria
ای کشور افغانستان، ای سرزمين باستان
مـهــد فـــــروغ آريان، پاينده نامت جاودان
پـايـنــــــده نـامـــت جـــــاودان
افغانی افـغـــان ديار، آزاده ای در کهسار
دارم بنامت افتخار، تا زنده باشم در جهان
تـا زنــده باشـــــم در جـهــان * احمد علی کهزاد
نومیالی افغان تاریخ لیکونکی، شاعر، لرغون پیژندونکی او څیړنوال ښاغلی احمد علی کهزاد په ۱۲۸۷ لمریز هجری کال کښی، چی د ۱۹۰۷ میلادی کال سره سمون خوری، کابل کښی په یوه روښانه کورنی کی نړی ته سترګی پرانیستی. د دی ستر څیړندوی او علمی شخصیت تاریخی خدمتونه په ځانګړی توګه د تاریخی پلټونو، لیکلو او لرغونپوهنی په برخه کښی نه هیریدنکی دی. ښاغلی کهزاد زیات شمیر ارزښتناکه او تاریخی کتابونه، مقالی او رسالی په دری، پښتو، او بهرنیو ژبو لیکلی او ژباړلی دی، چی ځینی یی لاندی ذکر ښوی دی. هغه د دری او پښتو ژبو سربیره فرانسوی، ایتالوی، او انګریزی ژبو سره آشنایی درلوده.
پوهاند کهزاد د ۱۳۶۲ لمریز کال د لیندی د میاشتی په دریمه نیټه چی د ۱۹۸۳ کال سره سمون خوری، له فانی نړی څخه سترګی پټی کړی او د شاه دوشمشره (ع) زیارت ته نږدی خاور ته وسپارل ښو.
ارواح دی ښاده او جنت دی ځای وی.
معلومات بیشتر:
مؤرخ، باستان شناس، شاعر، نویسنده و محققِ نامور افغان احمدعلی کهزاد فرزند میرزا محمد علی به تاریځ ۸ ثور سال ۱۲۸۷ هجری شمسی مطابق ۲۸ اپریل سال ۱۹۰۷ میلادی در کابل تاریخی دیده به جهان گشود.
از مکتب استقلال با درجه ممتاز فارغ گردید و زبان فرانسوی را در آنجا آموخت. مقاله ای تحت عنوان “وطنپرستی” به لسان فرانسوی نوشت که مدیر فرانسوی مکتب وی را تحسین و مقاله را به پادشاهِ وقت، محمدنادرشاه نشان داد. شاه جائزه ای به کهزاد تفویض و وی را به حیث ترجمان دارالتحریز شاهی مقرر نمود. بعد از دوسال در این پُست نظر به استعداد و درک عالی اش از مسائل فرهنگی و علمی به سمت منشی سفارت کبرای افغانستان در ایتالیا گماشته شد.
باید یادآور شد که، احمدعلی کهزاد اولین عضو هیأت باستان شناسی افغان بود که در حفاری های باستان شناسی افغانستان با هيأت های باستان شناسی ایتالوی و فرانسوی شرکت فعال داشت.
علاوه از زبان های دری٬ پشتو و فرانسوی با زبان انگلیسی نیز آشنایی داشت و هنگامی که به حیث سکرتر سفارت کبرای افغانستان در ایتالیا ایفای وظیفه می نمود، زبان ایتالوی را نیز آموخت. علاوه از آموزش زبان ایتالوی با اساسات باستان شناسی نیز آشنایی حاصل نموده و مطالعه و مشاهدهٔ آثار باستانی ایتالیا وی را به تحقیق و پژوهش در مسائل تاریخی و باستان شناسی علاقمند ساخت.
شایع است که نسبت برهم خوردن روابط با سفیر وقت دوباره به میهن برگشت و گفته می شود که نسبتِ توطیه ای به مدت یازده ماه در کابل محبوس گردید.
پس از آن در انجمن ادبی کابل به تحقیقات تاریخی مشغول گردید.
وی حدود دو دهه در پُستِ رئیس انجمن تاریخ افغانستان خدمات ارزنده ای انجام داده است. همچنان به سمت سرپرست موزیم کابل و مدیر مسؤل مجلهٔ وزینِ “آریانا” خدمات بزرگ نموده. همچنان به حیث مشاور وزارت معارف افغانستان مصدر خدمات شایان گردید.
علاوتاً جناب احمد علی کهزاد عضو انجمن دایره‌المعارف آریانا و انجمن‌های متعدد علمی بین‌المللی بود.
بعضی پُست هایی را که جنابِ کُهزاد در آن مصدر خدمات ارزشمند برای افغانستان شده است.
-اولین عضو هیأت باستان شناسی افغان که با هیأت های باستان شناسی فرانسوی و ایتالیایی در حفاری های باستان شناسی افغانستان شرکت فعال داشت
-رئیس انجمن ادبی کابل
-سرپرست ریاست موزیم کابل
-ریاست انجمن تاریخ افغانستان
-عضو انجمن دایرة المعارف آریانا و …
استاد مير حسين شاه می‌نويسد:
“سفارت افغانستان در ايتاليا، در دوره‌ٔ نه ماه امارت حبيب الله كلكانی، سخت صدمه ديده بود و به بازسازی جدی نياز داشت و كهزاد به انجام اين كار همت گماشت. از زبان خودش شنيدم كه سفارت، از دفتر تا بنا، از ته بازسازی شد و به صورت يكی از معتبرترين سفارت خانه های افغانستان در جهان درآمد.”
با شروع جنگ جهانی دوم، مسئله اقامت شاه امان‌الله در کشور ايتاليا، سبب سردی روابط افغانستان و ايتاليا شد. از اين رو، اعضای سفارت افغانستان، بشمول کهزاد خاک آن کشور را ترک کردند و کهزاد تصميم گرفت تا از طريق ايران (بصورت زمينی) عازم وطن شود و هم دلچسبی داشت تا کتابهای مورد ضرورت و علاقه‌اش را از تهران خريداری کند.
در اين زمان، برادر شاه امان‌الله، سردار عنايت‌الله خان در تهران اقامت داشت. به اين دليل، بر کهزاد اتهام بستند که او رابطه‌ٔ بين شاه امان‌الله و برادرش برقرار کرده است. بنابراين، به مجردی که از سرحد ايران وارد افغانستان شد، او را توقیف و وی مدت يکسال را بدون استنطاق در محبس سپری کرد.
به مجرد ورود به سرحد اسلام قلعه، زير نظر بود و چون به گمرك رسيد مستقيما به زندان تحويل داده شد. پس از يك سال از زندان آزاد گرديد. همچنان كه غالب آثار معتبر علمی و تاريخی در زندان‌ها نوشته شــده اســت او نيز فرصــت را مغتنم شــمرده و به تاليف كتاب “تاريخ افغانستان قبل از اسلام” پرداخــت”
فريار کهزاد در اين زمينه می‌نويسد:
“احمد علـی کهزاد عضو مهم هيأت باستان شناسی افغانی گرديد و با هيأت باستان شناسی فرانسه (.D.A.F.A) بخصوص “موسيو هاکن” (J. Hackin) و “پروفسور شلومبرژه” (Prof. D. Schlumberger) در حفريات ساحه های باستانی شرکت کرد. پس از آن که ايتاليايی ها به باستان‌شناسی افغانستان علاقمند شدند و مؤسسۀ نو بنياد “مطالعات شرق‌شناسی ايتاليا” (IsMEO) با دعوت استاد کهزاد به رُم، موافقت نامهٔ همکاری‌های باستان شناسی ميان دو کشور را به امضأ رسانيد. ديری نگذشت که پروفسور “توچی” (Prof. Giuseppe Tucci) رئيس مؤسسۀ مذکور از ايتاليا به کابل آمد و بعد از مطالعات مقدماتی باستان شناسی در افغانستان، کار خود را در “تپه سردار غزنه” آغاز کرد.”
پوهاند مير حسين شاه می‌افزايد:
“پادشاهٔ افغانستان، محمدظاهرشاه و دو پسرکاکایش، سردار محمدداوود و سردار محمدنعيم به آموخته های وسيع اين دانشمند در تاريخ افغانستان و كاوش های باستان شناسی او ارج می‌گذاشتند و در صورت ضرورت مأخذ مورد نياز را از او جويا می‌شدند. چنان كه يك روز قبل از قيام جمهوريت، سردار محمدداود، از او كتابی خواسته و استاد خود آن را نزدش برده بود. استاد استاد کهزاد می‌گفت: “هر وقت نزد او می‌رفتم با چای و شيرينی از من پذيرايی می‌كرد. آن روز هم چنين کرد. وقت برون رفتن، گفتم، بعد از آن كه كتاب را تمام كرديد خودم برای اعاده آن بيايم يا می‌فرستيد. با تبسم گفت: می‌فرستم.” پادشاه و سردار محمدنعيم نيز هر وقت او را می‌ديدند، از كاوش‌ها و يافته های تازه‌ٔ باستان شناسی می‌پرسيدند.”
شخصیت علمی احمدعلی کهزاد، با پنجاه سال کارهای علمی و تحقیقاتی و نگارش کتاب ها و آثار بیشمار وی به زبان های دری، پشتو، انگلیسی، فرانسوی و ایتالیای نزد مردم افغانستان و جهان به حدی با اهمیت و با ارزش است، که او را از جمله دانشمندان طراز اول تاریخ نگاری و باستان شناسی معاصر افغانستان شناخته‌اند.
استاد احمد علی کهزاد در دوران فعالیت خود جوایز و نشان‌های زیادی از رجال سیاسی و فرهنگی افغانستان و کشورهای مختلف دریافت نموده است که از مهم ترین آنها میتوان از نشان شوالیهٔ هنر و ادب از دست مارشال دوگُل رئیس جمهور وقت فرانسه، نشان دولت ایتالیا به خاطر فرا‌گرفتن زبان این کشور و نشان وزارت معارف و لویه جرگهٔ افغانستان و جایزهٔ خوشحال خان خټک، اشاره کرد.
استاد احمد علی کهزاد طول عمر گرانبارش آثار، نوشته ها، مقالات، رسالات و تراجم ارزشمند و کمنظیری را از خویش به یادگار مانده که از جمله سرمایه های ملی افغانستان به شمار می رود.
لست آثار کتبی و نوشته های استاد کهزاد:
* کتابها و رساله ها:
۱- “تاریخ افغانستان” که در کابل به چاپ رسیده است، یکی از مهمترین این آثار است. این کتاب که در دو جلد منتشر شده است، به بررسی تاریخ افغانستان از دوران ماقبل تاریخ تا ظهور دین اسلام پرداخته است.
۲- کابل
۳- بالاحصار کابل و پیش آمد های تاریخی، جلد اول و دوم
٤- رجال و رویداد های تاریخی
۵- در زوایای تاریخ معاصر افغانستان
۶- افغانستان در پرتو تاریخ، جلد اول، دوم و سوم
٧- لشکرگاه
٨- فروغ فرهنگ
٩- بگرام
۱۰- آریانا
۱۱- تاریخ ادبیات افغانستان
۱٢- افغانستان در شاهنامه
۱۳- غرغشت یا گرشاسب
۱۵- افغانستان چهار راه تمدن و تهذیب (چاپ ناشده)
۱۶- مسکوکات قدیم افغانستان
۱٧- مسکوکات افغانستان در عصر اسلام
۱٨- شاهنامه ها و مقایسه میان بعضی پهلوانان آن و اوستا
۱٩- رایان کابلی
٢۰- کنیشکا
٢۱- روابط فرهنگی افغانستان و هند
٢٢- سپرلو
٢۳- درفش ملی جمهوری
٢٤- رهنمای بامیان
٢۵- تایان (چاپ ناشده)
٢۶- گلدستۀ عشق
٢٧- عرف و عادات افغانها
٢٨- رتبیل شاهان
٢٩- کوشانی های خورد یا کیداری ها
۳۰- امپراتوری کوشان شاهان
۳۱- ممدوحین شاهنامه یا شاهان اولیهٔ آریانا
۳٢- مدنیت اوستايی
۳۳- مدنیت ویدی
۳٤- موزۀ کابل
۳۵- شاه بهار
۳۶- مسکوکات افغانستان
۳٧- تاریخ برای صنف هفتم
۳٨- از چنگیز تا تیمور
۳٩- منظرۀ افغانستان
٤۰- سرخ کوتل
٤۱- زمان شاه و فعالیت دستگاه استعمار
٤٢- د افغانستان پخوانی تاریخ
٤۳- افغانستان قبل از اسلام (چاپ ناشده- نوشته در محبس)
٤٤- روئین تن و تهمتن در جنگ در وادی هیرمند (نشر نشده)
٤۵- سربن، تهمتن و پشوتن (نشر نشده)
* سفرنامه‌ها:
٤۶- گزارش سفر هیئت کاروان زرد در ۱۳۱۰
٤٧- ٢٨۰۰ مایل . . .
٤٨- در امتداد کوه بابا و هری رود
٤٩- از سروبی تا اسمار
۵۰- از گلبهار تا سروبی
* درامه ها (نمايشنامه ها):
۵۱- مردان پاروپامیزاد
۵٢- اسکندر در آریانا (بزبان فرانسوی)
۵۳- اسلام . . .
* آثار به زبانهای خارجی:
۵٤- Men and Events
۵۵- In the Highlight of Modern History of Afghanistan
۵۶- Guide to Kabul with Nancy Dupree
۵٧- Alexander au Afghanistan
۵٨- Afghanistan Custom ٧ Culture (In Italian)
* ترجمه ها:
۵٩- بابر
۶۰- هنر قدیم افغانستان
۶۱- بامیان
۶٢- اسکندر در آریانا
۶۳- صنعت بودائی باختر
۶٤- یونانی ها در آریانا (چاپ ناشده)
علاوه بر این ها، استاد کهزاد صدها مقاله بزبان دری و زبانهای خارجی در عرصهٔ تاریخ، ادب، فرهنگ و باستان شناسی در دايرةالمعارف آريانا و مجله های کابل، آريانا، افغانستان، ژوندون و همچنان در اخبار های اصلاح و انيس به دست نشر سپرده است.
نمونه شعر استاد احمدعلی کهزاد مردی که عاشق افغانستان بود:
افغانستان
ای کشــور افغـانـستـان * ای ســرزميـن باسـتـان
مهـد فــــــروغ آريـــان * پـاينـده نامت جـــاودان
پـايـنــــــده نـامـــت جـــــاودان
ای کـشـور آزادگـان * ای مهـبـط فـرزانـگان
خاکت کهـن، بختت جوان * زی شادمان، زی کامران
زی شـادمـان، زی کـامـــران
ای مـرکز مشرق زمين * فـرِ تـو با شـوکت قرين
کانون رسم راستين * در پيکــر مشـــرق روان
در پـيـکـــر مشــرق روان
ای قـلب پاک آســيـا * ای منبع صدق و صفا
خاک ترا چـون توتيا * در دیده مالم هـر زمان
در ديــده مـالـــم هــــر زمـــان
حُب تـو باشد دیـن مـن * عشـق تو شد آئين من
ای مـادر شـیـريـن من * ای کشور با عز و شان
ای کـشــور بـا عـز و شــــان
افغانی افـغـان ديار * آزاده ای در کـهسـار
دارم بنامـت افـتـخار * تا زنده باشم در جهـان
تـا زنـده باشــم در جـهــان
تا پرچم فتـح وظفـر * محراب و منـبـر را ببر
دارد عقابی جـلـوه گر* در مطع مشـرق عيان
در مـطلــع مشــــــرق عـيـــان
ناصراوریا * ۲۷ فبروری ۲۰۱۸ – تکزاس Naser Oria