جان‌محمد نبی‌زاده ـ تخار
از یک‌سال به این‌طرف که در شهر تالقان، آسیاب‌های کوچک تولید نمک برای کارهای صنعتی و ساختمانی به فعالیت آغاز کرده و نمک خوراکی بدون آیودین را نیز به بازار عرضه می‌کنند، فروش نمک آیودین‌دار، کاهش یافته و فابریکه نمک آیودین‌دار در آستانه رکود قرار دارد.
حمیدالله، کارگر فابریکه‌ی نمک آیودین‌دار می‌گوید: «مدتی است که چند آسیاب نمک در تالقان ایجاد شده و نمک بدون آیودین را به نرخ ارزان‌تر در بازار، به فروش می‌رسانند. این کار سبب شده که فروش نمک فابریکه‌ی ما در بازار کم شود.»
عثمان‌علی که به گفته‌ی خودش یک سال است در فابریکه‌ی نمک آیودین‌دار کار می‌کند، می‌گوید: «نمک آسیاب‌شده در فابریکه‌ی ما زیرنظر داکتران صحت عامه، با آیودین مخلوط می‌شود و تفاوت زیادی از لحاظ قیمت با نمک‌های بدون آیودین که غیرصحی نیز می‌باشند، ندارد اما به خاطر این که مردم از اهمیت آیودین کمتر آگاهی دارند، نمک بدون آیودین راکه ارزان‌تر است می‌خرند.»
مسوولان فابریکه‌ی نمک آیودین‌دار، ازمقامات مسوول دولت گله‌مند هستند که این مقامات با بی‌توجهی به ایجاد و فعالیت غیرقانونی آسیاب‌های نمک در تالقان، صحت مردم وسرمایه‌ی آنان را به مخاطره انداخته‌اند. غلام دستگیر، نماینده‌ی شرکت تولیدی نمک آیودین‌دار تالقان می‌گوید: «نمک تولیدشده در این شرکت، از لحاظ کیفیت، با نمک‌های بی‌کیفیت موجود در بازار قابل مقایسه نیست و تنها 2 افغانی با ارزش این‌گونه نمک‌ها، تفاوت دارد.»
او گفت: «ما هر سیر نمک آیودین‌دار را به نرخ 30 افغانی می‌فروشیم و آسیاب‌های نمک بدون آیودین، نمک تولیدی خود را به قیمت 28 افغانی می‌فروشند. اما به دلیل این‌که دولت از عرضه‌ی غیرقانونی نمک‌های بی‌آیودین و غیرصحی، جلوگیری نمی‌کند، صاحبان این آسیاب‌ها بازار تخار را در دست گرفته‌اند.» اما صاحبان آسیاب‌های نمک بی‌آیودین در شهر تالقان، تولید نمک خوراکی را در این آسیاب‌ها تکذیب کرده، ادعا می‌کنند که آنان نمک مورد استفاده برای دباغی، شیریخ‌سازی و کاه‌گل بام‌های خانه‌ها را تولید می‌کنند. ملا عبدالخالق صاحب آسیاب نمک در سرای ملا قربان شهر تالقان، می‌گوید: «نمک آرد‌شده در کارگاه ما، در صنعت پوست، شیریخ‌سازی و گل‌ماله‌ی بام خانه‌ها استفاده می‌شود.» اومی افزاید: «نمک آیودین‌دار را فابریکه‌ی نمک شرکت سپین‌زر تولید می‌کند که آن نمک هم آیودین ندارد.»
عسکرخان صاحب یک آسیاب دیگر در تالقان می‌گوید: «ما نمک خوراکی رابه بازار عرضه نمی‌کنیم، اما وقتی مردم می‌بینند که نمک فابریکه‌ی ما پاک و با کیفیت است، آن را می‌خرند و این به ما مربوط نمی‌شود.» او ادامه می‌دهد که باید شرکت نمک آیودین‌دار کیفیت نمک خود رابالا ببرد، تا فروش محصولش بیشتر شود.
اما مسوولان اداره‌ی صحت عامه‌ی تخار، بی‌کیفیت بودن تولیدات فابریکه‌ی نمک آیودین‌دار را رد کرده و از دخالت اشخاص بانفوذ و زورمند در فعالیت غیرقانونی آسیاب‌های نمک شکایت دارند. داکترمحمد حسن بسیج سرپرست ریاست صحت عامه‌ی تخار می‌گوید: «در طول روز یک تن از کارشناسان این اداره، از پروسس نمک آیودین‌دار در این فابریکه مراقبت کرده و نمک تولیدشده در هر روز را آزمایش می‌کند.»
او می‌افزاید: «خودم شخصا چندبار برای نظارت از آسیاب‌های نمک در سطح شهر مراجعه کرده‌ام، اما از سوی صاحبان این آسیاب‌ها، با الفاظ رکیک تهدید شده‌ام که این امر به معنای وابسته بودن این افراد، به اشخاص صاحب‌نفوذ و زورمند می‌باشد.»
داکتر بسیج می‌گوید: «به‌خاطر حل این معضل، پیشنهادی به مقام ولایت تخار پیشکش کردیم و آن مقام، کمیسیونی را جهت بررسی این موضوع، توظیف نمود، اما با گذشت بیش از 2 ماه، با آن‌که این کمیسیون گزارش خود را به مقام ولایت ارایه کرده، تاهنوز هیچ اقدامی در این رابطه صورت نگرفته است.»کمیسیون بررسی آسیاب‌های نمک غیرقانونی اظهار می‌دارد که با صاحبان این آسیاب‌ها، مذاکره شده و از آنان تعهد گرفته‌اند که دیگر نمک‌های تولیدی خود را به عنوان نمک خوراکی در بازار به فروش نرسانند. اما فروشندگان مواد غذایی در تالقان، می‌گویند که نمک موجود در دوکان‌های‌شان را از همین آسیاب‌ها خریداری می‌کنند.
شفیق‌الله دوکاندار شهر تالقان می‌گوید: «نمک ما از معدن نمک تاقچه‌خانه‌ی ولسوالی نمک‌آب است و در همین آسیاب‌های داخل شهر، آرد می‌شود و آیودین هم ندارد.» والی ولایت تخار، توقف کار آسیاب‌های نمک بدون آیودین را به سود مردم ندانسته، نتیجه‌ی این کار را، توقف تولید نمک‌های صنعتی می‌داند. آقای عبدالجبار تقوا والی تخار می‌گوید: «ما نمی‌توانیم یک‌سره تولید نمک بدون آیودین را متوقف کنیم، اگر وزارت صحت عامه، پیشنهاد کرده است، پیشنهادشان به‌جاست، اما این پیشنهاد آنان در مورد کشورهای پیشرفته است.» والی تخار اضافه می‌کند: «به جای این که تولید نمک‌های بدون آیودین را متوقف کنیم، باید مصرف آن را متوقف سازیم، زیرا با توقف این آسیاب‌ها، چندین نفر عملا بیکار می‌شوند و بیکاری، چالش عمده‌ی دیگری است.» از سال‌ها پیش، مردم ولایت تخار با کمبود آیودین، در آب ومواد غذایی خود روبرو بوده و مبتلا به بیماری‌هایی ناشی از کمبود این ماده‌ی کیمیاوی می‌شده‌اند که مهم‌ترین آن بیماری گواتر یا جاغور بوده است، به طوری که در حال حاضر نیز غده‌ی جاغور، در گلوی تعداد زیادی از مردان و زنان پیر این ولایت، مشاهده می‌شود.
داکتر بسیج می‌گوید: «کمبود آیودین در وجود انسان، سبب کاهش نشو و نمو و ذکاوت در اطفال، کم‌خونی و سقط جنین در زنان حامله و تولید غده‌ی جاغور در گلوی زنان و مردان می‌گردد.» کمبود آیودین در سطح کشور به صورت یک مشکل عمده در آمده بود و وزارت صحت عامه‌ی افغانستان، طی پیشنهادی به ریاست‌جمهوری درسال 1386، تقاضای ایجاد فابریکه‌های تولید نمک آیودین‌دار را کرد که این پیشنهاد در همین سال منظور گردید.
داکتر بسیج می‌گوید: «اداره صحت عامه تخار 4 سال پیش سکتورخصوصی را تشویق نمود تا در شهر تالقان یک فابریکه‌ی تولید نمک خوراکی آیودین‌دار، تاسیس کنند و به همین منظور یک تن از تاجران تخاری با هزینه یک‌صد هزار دالر امریکایی فابریکه‌ی تبدیل خشت نمک به نمک آردی خوراکی مخلوط شده با آیودین را در شهر تالقان، تاسیس کرد.» او گفت که مردم تخار نیز پس از تبلیغات صحت عامه و آگاه شدن از زیان‌های خوردن نمک بدون آیودین، از محصولات این فابریکه استقبال کردند.
داکتر بسیج اضافه می‌کند: «همراه با تاسیس فابریکه‌ی نمک آیودین‌دار، سازمان یونیسف ملل متحد نیز اکمال آیودین مورد نیاز این فابریکه را به صورت رایگان برعهده گرفته و از آن زمان تاکنون به وعده‌ی خود عمل کرده است.» او اظهار می‌دارد که اگر به این مشکل رسیدگی نشود، تاریخ مصرف مقدار زیاد آیودین کمک‌شده از سوی سازمان یونیسف که هم‌اکنون در گدام اداره‌ی صحت موجود است، سپری شده و این سازمان، کمک‌هایش را قطع خواهد کرد. با این‌حال والی تخار از توظیف یک کمیسیون جدید خبر داده می‌گوید: «کمیسیونی متشکل از ارگان‌های صحت عامه، محیط زیست و شاروالی را توظیف خواهم کرد، تا راهی را جستجو کنند که هم به صحت مردم کمک شود و هم به اقتصادشان.»