منار علم و جهل به فرمان شاه امان الله به تاریخ ۲۳ جوزای سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در منطقهٔ دهمزنگ کابل به یادبود قهرمانان دفاع از میهن و نوامیس ملی مقابل شورش ملای لنگ اعمار گردید.
نام های تمام قهرمانانی که در فرونشاندن شورش ملای لنگ جان های شیرین خویش را از دست داده اند در سنگ مرمر حک و زینت بخش “منار علم و جهل” است. این آبدهٔ به ظاهر کوچک یادآور درس های بزرگی برای فرزندان اصیل این کشور است.
د “علم او جهل” منار د ۱۳۰۴ لمریز هجری کال د جوزا د میاشتی په ۲۳ نیټه د کابل د دهمزنګ په سیمه کی د شاه امان الله په امر د هیواد د هغو اتلانو په یاد جوړ شو چی د هیواد او نوامیسو څخه د ساتنی په لاره کی “ګوډ ملا” د بلوا کی یی خواږه ځانونه له لاسه ورکړی وه.
د ټولو هغو اتلانو نومونه چی “ګوډ ملا” د بلوا په له مینځه وړلو کی یی د شهادت جامونه څښلی وه، د مرمر په ډبرو کی حک او د “علم او جهل” د منار کی نصب دی.
دا په ظاهر وړوکی څلی ددی هیواد د اصیلو زامنو د سترو قربانیو او درسونو یادونه کوی.
په ۱۳۰۳ لمریر (۱۹۲۴ میلادی) کال کی انګریزانو خپل زهرجن او رزیلانه تبلیغات د شاه امان الله د اصلاحاتو او نوښتونو په ضد پیل کړل.
انګریزانو د عامو خلکو د پاکو دینی باورنو څخه په سؤاستفادی سره یک څوک چی په ظاهر کی ملا خو په اصل کی بلا وه، د شاه امان الله د اصلاحاتو، روزنیزو او عمرانی پروژو په ضد دعامو خلکو د بلوا په نیت په دنده و ګماره.
انګریزانو ډیر مردار عناصر د شاه امان الله په ضد تمویل او سمبال کړل څو وکولای شی ددی سرلوړی او آزادی خوښونکی شاه څخه د افغان-انګریز په دریمه جګړه کی د خپل شرمونکی ماتی غچ واخلی.
“ګوډ ملا” او ملاتړو یی د انګرایزانو په لارښونه، د شاه امان الله ټولو عمرانی پروژو ته د دینی ضد رنګ په ورکولو سره هغه “کافر” وباله او د هغه مقابل کی یی “جهاد” فرض وګاڼه.
کله چی “ګوډ ملا” او د هغه ملاتړو په بلوا لاس پوری کړ، د هیواد اصلی بچیانو دا د انګریز په لاس بل شوی اور مړ او عاملانو ته یی سزا ورکړه.
میر غلام محمد غبار په خپل کتاب “افغانستان در مسیر تاریخ” کی داسی لیکی:
“…مردم همینکه دانستند اغتشاش پکتیا ماهیت مذهبی نی، بلکه ماهیت سیاسی و آنهم به مداخله دولت انگلیس دارد، همه به حمایت دولت برخاستند و بر ضد نفوذ خارجی متحد گردیدند. پس ولایات شمالی افغانستان اعزام ده هزار سواره و ولایت ننگرهار اعزام هفده هزار نفر مسلح را به ذمه گرفت، و از کاپیسا و پروان قطعات امدادیه رسید.
مردم هزاره به شاه نوشتند که ما در جنگ برادران پکتیایی تا حال مداخله نکردیم ولی اکنون که دست خارجی توسط عبدالکریم هندی در افغانستان دراز شده، ما حاضریم که تا پنجاه هزار مرد مسلح به دولت تقدیم نمائيم.
در خود پکتیا نیز احساسات عمومی بعد از ورود عبدالکریم هندی انگیخته شده بود، چنانکه مردم جاجی و څمکنی طرف دولت را التزام کردند، و هندوهای خوست تغذیه عسکر دولت را بذمه گرفتند.
شهر کابل تادیهٔ معاش سه کندک نظامی اعزامی در لوگر را پذیرفت، و یک تعداد زنان کابل زیورات خود را به دولت اعانه دادند.
سه هزار شاگردان مدارس کابل از وزارت حربیه تقاضای اسلحه و شمولیت در میدان جنگ نمودند، و عده‌یی هم به خوست سوق گردیدند. تعلیمات نظامی نیز در مدارس آغاز شد و قوای امدادی بلخ و قندهار در کابل ریختن گرفت.”
هیله ده چی دا ناپوهی د هیواد په تاریخ کی بیا تکرار نشی.
د هیواد د هغو ټولو اصیلو بچو اروا دی ښاده وی چی خپل خواږه ځانونه یی د هیواد او د ملی نوامیسو د ساتلو په لاره کی قربان کړل.
“منار علم و جهل” که بصورت سمبولیک پیروزی علم بر جهل را نشان میدهد، به یاد و افتخار آن مبارزان ملی تعمیر گردیده که در سرکوب بغاوت ملا عبدالله مشهور به (ملای لنگ) به دفاع از وطن تا پای جان رزمیدند و جام شهادت نوشیدند.
در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی (۱۹۲۴ میلادی) انگلیس ها به تبلیغات زهرآگین و رزیلانهٔ شان علیه اصلاحات و نوآوری های شاه امان الله آغاز نمودند.
انگلیس ها با سؤاستفاده از خوشباوری و باور های پاک دینی مردم شخصی بنام ملا عبدالله را که به ظاهر ملا ولی در باطن بلا بود، استخدام و مؤظف به شورانیدن مردم علیه اصلاحات، پروژه های تعلیمی و عمرانی شاه امان الله ساخت. انگلیس ها کثیف ترین عناصر را برعلیه شاه امان الله تمویل و تجهیز نمودند تا بتواند این شاه ترقی پسند و آزاده را از پادرآورده و انتقام شکست فضیحانهٔ خویش را در جنگ سوم افغان و انگلیس، از وی بگیرند.
ملای لنگ و پیروانش به رهمنایی و همکاری انگیس هر پروژه عمرانی و هر عمل اصلاحی شاه امان الله را صبغهٔ ضد دینی داده و شاه امان الله را “کافر” و “جهاد” علیه وی را فرض دانستند. زمانی که ملای لنگ و پیروانش علیه دولت شاه امان الله دست به بغاوت زدند بالمقابل سربازان و فرزندان سربکف وطن آتش این فتنه را که بدست انگلیس ها افروخته شده بود، خاموش نموده و ملای لنگ و پیروانش سرکوب شدند.
میر غلام محمد غبار در “افغانستان در مسیر تاریخ” (جلد اول، ص ٨٠٩) می‌نویسد:
“…مردم همینکه دانستند اغتشاش پکتیا ماهیت مذهبی نی، بلکه ماهیت سیاسی و آنهم به مداخله دولت انگلیس دارد، همه به حمایت دولت برخاستند و بر ضد نفوذ خارجی متحد گردیدند. پس ولایات شمالی افغانستان اعزام ده هزار سواره و ولایت ننگرهار اعزام هفده هزار نفر مسلح را به ذمه گرفت، و از کاپیسا و پروان قطعات امدادیه رسید.
مردم هزاره به شاه نوشتند که ما در جنگ برادران پکتیایی تا حال مداخله نکردیم ولی اکنون که دست خارجی توسط عبدالکریم هندی در افغانستان دراز شده، ما حاضریم که تا پنجاه هزار مرد مسلح به دولت تقدیم نمائيم.
در خود پکتیا نیز احساسات عمومی بعد از ورود عبدالکریم هندی انگیخته شده بود، چنانکه مردم جاجی و څمکنی طرف دولت را التزام کردند، و هندوهای خوست تغذیه عسکر دولت را بذمه گرفتند.
شهر کابل تادیهٔ معاش سه کندک نظامی اعزامی در لوگر را پذیرفت، و بعضا زنان کابل زیورات خود را به دولت اعانه دادند.
سه هزار شاگردان مدارس کابل از وزارت حربیه تقاضای اسلحه و شمولیت در میدان جنگ نمودند، و عده‌یی هم به خوست سوق گردیدند. تعلیمات نظامی نیز در مدارس آغاز شد و قوای امدادی بلخ و قندهار در کابل ریختن گرفت.”
امید این جهالت هرگز در تاریخ افغانستان تکرار نگردد.
درود به روح تمام فرزندان میهن که در راه دفاع از وطن و نوامیس ملی جان های شیرین خویش را فدا کردند.
ناصر اوریا * ۱۵ اگست ۲۰۱۹ – تکزاس Naser Oria