اگر نصب کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های ارشادی و اخلاقی «آشوکا» فرمانروای موریایی هند در «سرپوزه» قندهار و «سرخ‌کوتل» بغلان را یک اقدام فرهنگی از سوی هند قدیم بدانیم، می‌توانیم ادعا کنیم که نفوذ فرهنگی هند در قلمرو شمالی این کشور یا افغانستان فعلی بیش از ۲۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارد. قرن‌ها بعد تبادل فرهنگی بین هند و سرزمین فعلی افغانستان شکل دوجانبه به خود گرفت تاجایی که فرهنگ خراسانی از جمله زبان و ادبیات فارسی از خراسان قدیم وارد قلمرو هند شد و ده‌ها سال به عنوان زبان رسمی در هند مورد استفاده قرار گرفت.
تبادل فرهنگی بین هند و خراسان قدیم از قرن‌ها به این‌سو، قاعده و شکل وارونگی داشته و دارد؛ به این معنا که گاهی هند مرکزی سرزمین‌های شمالی شبه‌قاره هند را تحت نفوذ فرهنگی خود قرار داده و گاهی قضیه برعکس شده است و هندیان تحت تأثیر فرهنگ خراسانیان قرار گرفته‌اند اما پس از حضور استعمار انگلیس در شبه‌قاره هند، حضور و نفوذ فرهنگی هند در افغانستان شکل یک‌طرفه به خود گرفت که اکنون در همین مرحله قرار داریم.
در اعصار گذشته نقش فرهنگی هند در افغانستان فعلی عمدتاً دینی و مذهبی بوده است که هنوز نشانه‌های آن در نمادهای هندوئیسم و بودیسم در افغانستان دیده می‌شود اما این نفوذ در دو قرن اخیر، بیشتر در هنر موسیقی و سپس در صنعت سینمایی نمایان شده است.
وقتی تاریخ دو قرن اخیر افغانستان را ورق می‌زنیم، در گوشه گوشه آن صدای موسیقی تلفیقی افغانستان و هندی طنین‌انداز است که گاهی از دارالسلطنه کابل، گاهی از قصر دلگشا، گاهی از باغ بالا، گاهی از کوچه خرابات و گاهی از خانه خانه مردم در سراسر افغانستان به گوش می‌رسد. صداهای تنیده در لابلای موسیقی هندی-محلی نیز آشنا بوده است زیرا این صداها یا از حنجره هندیانی گوش شهروندان افغانستان را می‌نواخت که از هند به افغانستان آمده بودند و یا صدای دلنواز هنرمندان افغانستانی بود که مدتی برای آموزش موسیقی به هند رفته و سپس به افغانستان بازگشته بودند.
تلفیق و ادغام موسیقی افغانستان با موسیقی هندی از زمانی آغاز شد که در سال ۱۲۴۸خورشیدی در دوره امیر شیرعلی‌خان، گروهی از موسیقی‌دانان هندی به افغانستان آمدند. امیر آن‌ها را در «خواجه خوردک» که بعداً به منطقه «خرابات» شهر کابل مشهور شد، اسکان داد.
«استاد قاسم» فرزند «ستارجو» که اصالت هندی داشت، در کوچه خرابات متولد شد و در عصر حبیب‌الله خان و امان‌الله خان زندگی می‌کرد. استاد قاسم یکی از موسیقی‌دان پرآوازه افغانستان به شمار می‌رود که بعداً ده‌ها شاگرد را تحویل جامعه موسیقی افغانستان داد. این‌گونه بود که موج موسیقی هندی، تأثیر عمیقی بر موسیقی افغانستان گذاشت و به موسیقی محلی افغانستان جان تازه بخشید.
در دوره امانی، آموزش موسیقی نیز در کابل رونق گرفت. در ابتدای این کار، روش مشخصی برای تدریس موسیقی وجود نداشت و بعضی از استادان، مثل استاد «قربان‌علی» در مکتب استقلال، استاد «نتو» در مکتب حبیبیه و استاد «پیربخش» در دارالمعلمین کابل به سلیقه و روش خودشان به هنرجویان آموزش می‌دادند ولی بعداً به کمک تعدادی از استادان موسیقی از جمله استاد «غلام‌حسین» پدر «محمدحسین» مشهور به استاد «سرآهنگ» نظامنامه موسیقی برای هنرجویان تنظیم شد.
استاد سرآهنگ نیز که اصالت هندی دارد و از کوچه خرابات برخاست، در اندک زمانی به یکی از استادان بزرگ موسیقی افغانستان تبدیل شد. استاد غلام‌حسین پدر استاد سرآهنگ که ذکر آن رفت نیز از موسیقی‌دانان بزرگ افغانستان به شمار می‌رود که فرزند نوجوان خود را برای آموزش‌های عالی موسیقی به هند فرستاد. استاد سرآهنگ پای درس استاد «عاشق‌علی خان» بنیان‌گذار مکتب موسیقی «پتیاله» نشست و با گنجینه‌ای از علم موسیقی به افغانستان بازگشت.
در نیمه اول قرن گذشته خورشیدی رفت‌وآمد موسیقی‌دانان و آوازخوان‌های هند به افغانستان و موسیقی‌دان‌ها و آوازخوان‌های افغانستان به هند، به یک روند تبدیل شده بود. در همین ارتباط در سال ۱۳۲۹خورشیدی فستیوال بزرگ موسیقی در کابل برگزار شد که در آن شماری از استادان داخلی و خارجی از جمله استاد قاسم و استاد غلام‌علی خان هندوستانی شرکت کردند. به استاد سرآهنگ در همین جشنواره، لقب استادی و مدال طلا اعطا شد.
رفت‌وآمد موسیقی‌دانان و آوازخوان‌های هند در طول ده‌ها سال به افغانستان از یک‌طرف و توجه ویژه اهل موسیقی هند به اهل افغانستان از سوی دیگر، باعث شد که چندین نسل از علاقمندان موسیقی در افغانستان، نسبت به موسیقی هند احساس وابستگی کنند. تأثر عمیق موسیقی‌دوستان افغانستان دو سال پیش از درگذشت «لتا منگیشکر» ستاره آواز هند و ابراز تأسف جامعه موسیقی افغانستان اخیراً از درگذشت «پنکج ادهاس» یکی از غزل‌خوان‌های مشهور هند، نمونه‌ای از نفوذ و حضور فرهنگی هند در افغانستان است…
در تصویر زیر از راست به چپ، استاد یعقوب قاسمی با سیتارهندی در دست، استاد رحیم بخش عقب آرمونیه و استاد قاسم دیده می‌شوند.
استاد رحیم بخش نیز از کوچه خرابات برخاست و از استادهای موسیقی کلاسیک هندی- افغانستانی به شمار می‌رود.
گفتنی است که استاد قاسم هندی‌الاصل سه پسر به نام‌های محمدیعقوب قاسمی، محمد آصف قاسمی و محمدیوسف قاسمی داشت. وحید قاسمی از آوازخوان‌ها و آهنگ‌سازان فعلی افغانستان، فرزند محمدیوسف قاسمی و نوه استاد قاسم است.
ادامه دارد…
اگر نصب کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های ارشادی و اخلاقی «آشوکا» فرمانروای موریایی هند در «سرپوزه» قندهار و «سرخ‌کوتل» بغلان را یک اقدام فرهنگی از سوی هند قدیم بدانیم، می‌توانیم ادعا کنیم که نفوذ فرهنگی هند در قلمرو شمالی این کشور یا افغانستان فعلی بیش از ۲۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارد. قرن‌ها بعد تبادل فرهنگی بین هند و سرزمین فعلی افغانستان شکل دوجانبه به خود گرفت تاجایی که فرهنگ خراسانی از جمله زبان و ادبیات فارسی از خراسان قدیم وارد قلمرو هند شد و ده‌ها سال به عنوان زبان رسمی در هند مورد استفاده قرار گرفت.
تبادل فرهنگی بین هند و خراسان قدیم از قرن‌ها به این‌سو، قاعده و شکل وارونگی داشته و دارد؛ به این معنا که گاهی هند مرکزی سرزمین‌های شمالی شبه‌قاره هند را تحت نفوذ فرهنگی خود قرار داده و گاهی قضیه برعکس شده است و هندیان تحت تأثیر فرهنگ خراسانیان قرار گرفته‌اند اما پس از حضور استعمار انگلیس در شبه‌قاره هند، حضور و نفوذ فرهنگی هند در افغانستان شکل یک‌طرفه به خود گرفت که اکنون در همین مرحله قرار داریم.
در اعصار گذشته نقش فرهنگی هند در افغانستان فعلی عمدتاً دینی و مذهبی بوده است که هنوز نشانه‌های آن در نمادهای هندوئیسم و بودیسم در افغانستان دیده می‌شود اما این نفوذ در دو قرن اخیر، بیشتر در هنر موسیقی و سپس در صنعت سینمایی نمایان شده است.
وقتی تاریخ دو قرن اخیر افغانستان را ورق می‌زنیم، در گوشه گوشه آن صدای موسیقی تلفیقی افغانستان و هندی طنین‌انداز است که گاهی از دارالسلطنه کابل، گاهی از قصر دلگشا، گاهی از باغ بالا، گاهی از کوچه خرابات و گاهی از خانه خانه مردم در سراسر افغانستان به گوش می‌رسد. صداهای تنیده در لابلای موسیقی هندی-محلی نیز آشنا بوده است زیرا این صداها یا از حنجره هندیانی گوش شهروندان افغانستان را می‌نواخت که از هند به افغانستان آمده بودند و یا صدای دلنواز هنرمندان افغانستانی بود که مدتی برای آموزش موسیقی به هند رفته و سپس به افغانستان بازگشته بودند.
تلفیق و ادغام موسیقی افغانستان با موسیقی هندی از زمانی آغاز شد که در سال ۱۲۴۸خورشیدی در دوره امیر شیرعلی‌خان، گروهی از موسیقی‌دانان هندی به افغانستان آمدند. امیر آن‌ها را در «خواجه خوردک» که بعداً به منطقه «خرابات» شهر کابل مشهور شد، اسکان داد.
«استاد قاسم» فرزند «ستارجو» که اصالت هندی داشت، در کوچه خرابات متولد شد و در عصر حبیب‌الله خان و امان‌الله خان زندگی می‌کرد. استاد قاسم یکی از موسیقی‌دان پرآوازه افغانستان به شمار می‌رود که بعداً ده‌ها شاگرد را تحویل جامعه موسیقی افغانستان داد. این‌گونه بود که موج موسیقی هندی، تأثیر عمیقی بر موسیقی افغانستان گذاشت و به موسیقی محلی افغانستان جان تازه بخشید.
در دوره امانی، آموزش موسیقی نیز در کابل رونق گرفت. در ابتدای این کار، روش مشخصی برای تدریس موسیقی وجود نداشت و بعضی از استادان، مثل استاد «قربان‌علی» در مکتب استقلال، استاد «نتو» در مکتب حبیبیه و استاد «پیربخش» در دارالمعلمین کابل به سلیقه و روش خودشان به هنرجویان آموزش می‌دادند ولی بعداً به کمک تعدادی از استادان موسیقی از جمله استاد «غلام‌حسین» پدر «محمدحسین» مشهور به استاد «سرآهنگ» نظامنامه موسیقی برای هنرجویان تنظیم شد.
استاد سرآهنگ نیز که اصالت هندی دارد و از کوچه خرابات برخاست، در اندک زمانی به یکی از استادان بزرگ موسیقی افغانستان تبدیل شد. استاد غلام‌حسین پدر استاد سرآهنگ که ذکر آن رفت نیز از موسیقی‌دانان بزرگ افغانستان به شمار می‌رود که فرزند نوجوان خود را برای آموزش‌های عالی موسیقی به هند فرستاد. استاد سرآهنگ پای درس استاد «عاشق‌علی خان» بنیان‌گذار مکتب موسیقی «پتیاله» نشست و با گنجینه‌ای از علم موسیقی به افغانستان بازگشت.
در نیمه اول قرن گذشته خورشیدی رفت‌وآمد موسیقی‌دانان و آوازخوان‌های هند به افغانستان و موسیقی‌دان‌ها و آوازخوان‌های افغانستان به هند، به یک روند تبدیل شده بود. در همین ارتباط در سال ۱۳۲۹خورشیدی فستیوال بزرگ موسیقی در کابل برگزار شد که در آن شماری از استادان داخلی و خارجی از جمله استاد قاسم و استاد غلام‌علی خان هندوستانی شرکت کردند. به استاد سرآهنگ در همین جشنواره، لقب استادی و مدال طلا اعطا شد.
رفت‌وآمد موسیقی‌دانان و آوازخوان‌های هند در طول ده‌ها سال به افغانستان از یک‌طرف و توجه ویژه اهل موسیقی هند به اهل افغانستان از سوی دیگر، باعث شد که چندین نسل از علاقمندان موسیقی در افغانستان، نسبت به موسیقی هند احساس وابستگی کنند. تأثر عمیق موسیقی‌دوستان افغانستان دو سال پیش از درگذشت «لتا منگیشکر» ستاره آواز هند و ابراز تأسف جامعه موسیقی افغانستان اخیراً از درگذشت «پنکج ادهاس» یکی از غزل‌خوان‌های مشهور هند، نمونه‌ای از نفوذ و حضور فرهنگی هند در افغانستان است…
در تصویر زیر از راست به چپ، استاد یعقوب قاسمی با سیتارهندی در دست، استاد رحیم بخش عقب آرمونیه و استاد قاسم دیده می‌شوند.
استاد رحیم بخش نیز از کوچه خرابات برخاست و از استادهای موسیقی کلاسیک هندی- افغانستانی به شمار می‌رود.
گفتنی است که استاد قاسم هندی‌الاصل سه پسر به نام‌های محمدیعقوب قاسمی، محمد آصف قاسمی و محمدیوسف قاسمی داشت. وحید قاسمی از آوازخوان‌ها و آهنگ‌سازان فعلی افغانستان، فرزند محمدیوسف قاسمی و نوه استاد قاسم است.
ادامه دارد…