گۉرا ۉغلی ” : داکتر فیض الله ایماق

گۉراۉغلیشرقخلقلریاورتهسیدهخصوصاترکمن،اۉزبیک،آذربایجان،تورک،تاجیکوباشقهقرداشخلقلرآرهسیدهکینگترقلگن.

گۉراۉغلی،خلقنینگاصلقهرمانیدیر.او،اوزخلقینینگ،مملکتینینگآزادلیگیومستقللیگییولیدهکورهشگن.اوکوپخلقلرنینگفرزندلرینییکدلقیلیب،بیرلشتیریب،اولربیلنبیرگهلیکدهبختلییورتتوزگن. گوراوغلینینگقیرقییگیتی،آیتیشممکنکه،هربیریقرداشبیرملتنینگنمایندهسیدیر.یعنیگوراوغلیقورگندولتتورلیملتوکیللریهمکار،هممسلکبولیبدورانسورهدیگناوتوپیک( خیالی) بیرمملکتدیر.گوراوغلیخلقنینگبنیادکارلیکبهاسینیاوزیگهمجسمایتگنسیمادیر.

او،اریقلرقزدیریب،سوچیقهرهدی. اوغیرکوکدیگنآتینیاوزیتربیهلهیدی.گوراوغلیخلقلرگهباش،قاشبولیبچمبلمملکتینیبنیادایتهدی.چمبلنیقوریشدهبوتونخلقبیردیکاشتراکایتهدی.

گوراوغلی،خلقلریمیزنینگجهانمعنویخزینهسیگهقوشگناولوغبیرحصهسیگوراوغلیتوزگنتورکومداستانلرینینگباشقهرمانیدیر.“گوراوغلیتورکومیقیرقداستاندن» عبارتدیر.

اگربوداستانلرنینگهربیریبیرکوندنکویلهنهدیگنبولسه،گوراوغلیداستانلرینیآخریگچهایتیشاوچون،اینکمیقیرقکونکیرهکبولورایدی.

داستانچیلیک( سینکریتیکچهتیشگن،دورهگهیصنعت) داستاننیخلقشاعرلریدوتاریادومبیرهچهلیباجراایتهدی. یعنی،بوندهسوز،ساز،اجرا،جمعبولهدی. داستانتینگلهگنکیشیمنهشوصنعتلرنینگسوادیگهشریکبولهدی.

اوزبیکستانخلقشاعریفاضلیولداشاوغلیملکهاعیارعنعنویداستانیده،گوراوغلیواونینگمملکتیچمبلنیشوندهیتعریفلهیدی:

گوراوغلینینگیورتینیچمبلدیدیلر. چمبلقندهی؟چمبلشوندهیچمبل:

آلمیشآبخانهلی،ییتمیشجیوهخانهلی،سکسکنسردابهلی،توقسنتوپخانهلیچمبل. چمبلایلیده،گوراوغلیزورهوار،قیرقآلتیسردار،تورتیریملکبیداوسوار،چیلتانلرنینگبیریساقیبلبلدیگنسهییسیبار. گوراوغلینینگزوردیبتعریفیکیتگن،زردهسیتاشدناوتگن،آلگوراوغلیکیلدیدیسه،ییغلهبیاتگنبالهسینییوپتگن،اصفهاندهایشلهتیلگنقیلیچینینگایشلاویبیتگن،تیککنآمان

قالمهسیندیب،زهرنینگسووینیهیلتگن،چمبلدهدوراننیسوریبیاترگوراوغلیسلطان

گوراوغلیداستانلری،یازیبآلینگن،یازیبآلینماقده،کتابلرحالیدهنشرایتیلماقده. اوزبیکستانصنعتکاریروزیمبیکاجراسیدهیازیبآلینگنگوراوغلیداستانلریهمهگهمعلوم. بیز 1350-1352 ییللرمابینیدهمذکورداستاننیافغانستانرادیوسیقاشیدهگیاوزبیکترکمنپروگراملریآرقهلیبیرنیچهبارعزیزوطنداشلریمیزاعتباریگهترقتگنمیز. آغزهکیداستانلراساساایچکی

آوازدن،بعضیحاللردهایسه،آچیقآوازدهاجراایتیلیشینیآیتیباوتماقچیمیز. خوارزمداستانلرینیجملهدنروزیمبیکمرادوفآچیقآوازدهگوراوغلیداستانینیکویلهیدی.

فاریابولایتیگهقرهشلیمرشکارلیکعبدالکریمبخشیهمبوداستاننیآچیقآوازدهکویلهگن.

البتهبواوریندهگوراوغلیترجمهیحالیگهعایدبعضیمعلوماتلرنیایسلهتیباوتیشممکن.

گوراوغلینینگآتهآنهسیتکهیاموتدنکیتگنکیشیلربولهدی.آتهسینینگآتیروشنسینچیآنهسینینگنامیبیبیهلال.روشن،خونخوارشاهنینگبیشیوزطبلهآتایچیدهبیرانتههمتولپاریوقلیگینیقورقمهیایتهدی. بونینگعوضیگهخونخوارشاهروشننینگکوزلرینیاویدیرهدی. اوزبیکستاننینگتنیقلیفولکلورشناسیداکترمحمدعلیقوشماقوقشوواقعهلرنینظردهتوتیب،روشنسینچیشعریدهشوندهیدیبیازهدی :  

مسافرایللردهکاسمآقرمس،

پیشانمگهبیتمسراستمنهاویجای،

مددگهکیلهدی،نهبورقسرمست.  

مددگهکیلهدی،نهخضرایوای …

شوزورشاهنینگبیرتولپارییوق،

بیشیوزطبلهآتآرهسیده.

حقآیتگهنیمعوضیگه،آه،

اجرهلهمنکوزقارهسیدن.

بواوییلگنکوزیمخونیگه،

حلواچینینگآتینتیلهیمن.

اوشهتولپاریالیتونیگه،

یوزوکوزیمباسیبییلهیمن.

کوزیمخونیبولگنشوتولپار،

قناتلریناوسدیریباوزیم.

یاومیتسریقیچهیمنزارزار،

یالورهمن: اوزینگدیرکوزیم.

یورتیمگهیتکزدیببارهمن،بوزلهب،

باطینیمتولهدینورایمانه .

آی،کوننیسنهیدی،آفتابنیکوزلهب،

بیبیهلالبطنیدهگیگمانه .

اوگوراوغلیبولر،توغیلرگورده،

یونسپریبیلندورانسوررمست

غیرکوکنینگاوستیده،چمبلدهتورده

آه،بوییتیاوخلهبتوشیمگهکیرمس!

گوراوغلیداستانلریخلقنیروحاباتیرقیلیشگهیاردمبیرهدی. افغانستانده

همگوراوغلیداستانلریمشهوردیر. اوزبیکبخشیلری،ترکمنهمده

تاجیکداستانچیلریگوراوغلینیسیویبکویلهیدیلر. تاجکستانوترکیهدههم

گوراوغلیحقیدهگیقوشیقلرهمیشهاعزازدهدیر.

پروفیسرداکترعنایتاللهشهرانیافغانستاننینگتنیقلیومشهورفولکلور

شناسیگوراوغلی (داستانهایتورکستان) عنوانیآستیده 1353 هجریشمسیییلی

کابلدهباسیلیبچیققنفولکلورمجلهسی(2-3)سانلریدهبیرمقالهسیاعلانقیلینگن.

بومقالهدهافغانستانخلقلرینینگگوراوغلیداستانلریگهقنچهلیک

قیزیقیشلریوبوداستانلرنینگاهمیتیبارهسیدهبهتفصیلفکریوریتیلگن.

شونینگدیکمذکورعالمنینگگوراوغلیداستانلریحقیدهگیمقالهسی

امریکاایالتلریکالیفورنیاایالتیدهباسیلیبچیققن (نقدوآرمان) نشریهسیدههمنشر

ایتیلگن.

کمینه(راقیم) بوندن 30 ییلآلدینفاریابولایتیگهقرهشلیـ

میرشکارلیکعبدالکریمبغشیتامانیدناجراایتیلگنگوراوغلیداستانینیمگنتلینته

سی (کست ) گهیازیبآلیشگهموفقبولگنایدیم .مذکورداستاننیکاغذگهتوشیریش

واونیخلقعامهسیگهییتکزیشینیبیرنیچهییلدنبویانیانیمگهمقصدقیلیبقویگن

من . خداخواهلهسه، (خلقدردانهلری) کتابینینگبیشینچینشریدهبوداستانلرنی

علیحدهکتابشکلیدهچاپایتتیریشاولوغنیتیمیزبار.

عزیزدوستلر! مقالهمیزنینگبوقسمیدهملکهاعیارداستانیدهگوراوغلی

نینگغیرآتینیتعریفقیلیب،ساقیبلبلنینگسوزلرینیکیلتیرماقچیمیز:

ییلقیایچیندهاوزیکیلگنسینلیدیر،

تاووشقانتویاقلی،مارالبیللیدیر،

فراستقوینیدهعجبحاللیدیر،

قیمتبهاءایرمیشخاننینگغیرآتی.

مینگنلرنینگییترمرادمقصدی.

قولتیغیدهتورتیریمگزقناتی.

اوچ،دیسهاوزهدیآسماندهقوشدن،

هیچکملیگینگیوقدیریورغهیوریشدن،

امیدقیلرهرشهردهبوایشدن

اصلتولپارایمیشبیگنینگغیرآتی.

سینیمینگنبیکلردریادهیتاشدن

بیرکونلریایرهمباققهییتیشدی

ایرهمباغدهدیولربیلنسهوشدی.

اونیریملکدیوگهزورلیکییتکهزیب،

شاهغریبشاهنینگبرماقایزینآبقاشدی.

گلایرهمدنآلدینگآیخیراماننی،

سینگارایلدنآلدینگآرزوگلیارنی،

زرینایلدنآلدینگمشریقایارنی،

اصفهاندنآلدینگآیانتظارنی،

ارزرومدنآلدینگدللیزلفدارنی،

اوندهایزلهبملکهدهیِعیارنی،

پریایزلهبکوردیمنیچهشهرنی،

بیگنینگآتینظرکردهتولپاردیر.

شونیایتماقچیمنکهگوراوغلیداستانلرینینگسونگییوقدیر. بوداستانلرخلقنینگکونگلیگهمعنویقوتبغشایتهآلیشبیلنهرکون،هرساعتنهایتدهضروردیر. گوراوغلیخوانلیک،حیاتدهگیقیینچیلیکلرنییینگیشده،اورگهتوچیخلقلرنیتینچتاتویشهشگه،عاقبتلیقوشنیچیلیککهدعوتایتوچیمعنویخزینه،ابدیمکتبدیر. بیزامیدقیلهمیز،گوراوغلیقوشیقلریدنیاتورگونچه،بلندپردهلردهینگریویرهدی.آزادلیکنی،مستقللیکنی،عدالتنی،ایماننیترنمایتهویرهدی.گوراوغلیقوشیقلریبیلنبیرگهلیکدهخاندانینگیزگهفیض،قوتوبرکه،مملکتینگیزگهآبادلیک،فراوانلیک،تینچلیک،کونگللرینگیزگهذوقوخاطرجمعلیککیرسین. اینگیخشیتیلکلریمیزنیقبولقیلینگلر.

                                                                                                                                                                                            ****