گۉراۉغلیشرقخلقلریاورتهسیدهخصوصا“ ترکمن،اۉزبیک،آذربایجان،تورک،تاجیکوباشقهقرداشخلقلرآرهسیدهکینگترقلگن.
گۉراۉغلی،خلقنینگاصلقهرمانیدیر.او،اوزخلقینینگ،مملکتینینگآزادلیگیومستقللیگییولیدهکورهشگن.اوکوپخلقلرنینگفرزندلرینییکدلقیلیب،بیرلشتیریب،اولربیلنبیرگهلیکدهبختلییورتتوزگن. گوراوغلینینگقیرقییگیتی،آیتیشممکنکه،هربیریقرداشبیرملتنینگ – نمایندهسیدیر.یعنیگوراوغلیقورگندولتتورلیملتوکیللریهمکار،هممسلکبولیبدورانسورهدیگناوتوپیک( خیالی) بیرمملکتدیر.گوراوغلیخلقنینگبنیادکارلیکبهاسینیاوزیگهمجسمایتگنسیمادیر.
او،اریقلرقزدیریب،سوچیقهرهدی. او“غیرکوک“دیگنآتینیاوزیتربیهلهیدی.گوراوغلیخلقلرگهباش،قاشبولیبچمبلمملکتینیبنیادایتهدی.چمبلنیقوریشدهبوتونخلقبیردیکاشتراکایتهدی.
گوراوغلی،خلقلریمیزنینگجهانمعنویخزینهسیگهقوشگناولوغبیرحصهسیگوراوغلیتوزگنتورکومداستانلرینینگباشقهرمانیدیر.“گوراوغلیتورکومی“قیرقداستاندن» عبارتدیر.
اگربوداستانلرنینگهربیریبیرکوندنکویلهنهدیگنبولسه،گوراوغلیداستانلرینیآخریگچهایتیشاوچون،اینکمیقیرقکونکیرهکبولورایدی.
داستانچیلیک( سینکریتیکچهتیشگن،دورهگهیصنعت) داستاننیخلقشاعرلریدوتاریادومبیرهچهلیباجراایتهدی. یعنی،بوندهسوز،ساز،اجرا،جمعبولهدی. داستانتینگلهگنکیشیمنهشوصنعتلرنینگسوادیگهشریکبولهدی.
اوزبیکستانخلقشاعریفاضلیولداشاوغلیملکهاعیارعنعنویداستانیده،گوراوغلیواونینگمملکتیچمبلنیشوندهیتعریفلهیدی:
”گوراوغلینینگیورتینیچمبلدیدیلر. چمبلقندهی؟چمبلشوندهیچمبل:
آلمیشآبخانهلی،ییتمیشجیوهخانهلی،سکسکنسردابهلی،توقسنتوپخانهلیچمبل. چمبلایلیده،گوراوغلیزورهوار،قیرقآلتیسردار،تورتیریملکبیداوسوار،چیلتانلرنینگبیریساقیبلبلدیگنسهییسیبار. گوراوغلینینگزوردیبتعریفیکیتگن،زردهسیتاشدناوتگن،آلگوراوغلیکیلدیدیسه،ییغلهبیاتگنبالهسینییوپتگن،اصفهاندهایشلهتیلگنقیلیچینینگایشلاویبیتگن،تیککنآمان
قالمهسیندیب،زهرنینگسووینیهیلتگن،چمبلدهدوراننیسوریبیاترگوراوغلیسلطان“
گوراوغلیداستانلری،یازیبآلینگن،یازیبآلینماقده،کتابلرحالیدهنشرایتیلماقده. اوزبیکستانصنعتکاریروزیمبیکاجراسیدهیازیبآلینگنگوراوغلیداستانلریهمهگهمعلوم. بیز 1350-1352 ییللرمابینیدهمذکورداستاننیافغانستانرادیوسیقاشیدهگیاوزبیک –ترکمنپروگراملریآرقهلی –بیرنیچهبارعزیزوطنداشلریمیزاعتباریگهترقتگنمیز. آغزهکیداستانلراساسا“ ایچکی
آوازدن،بعضیحاللردهایسه،آچیقآوازدهاجراایتیلیشینیآیتیباوتماقچیمیز. خوارزمداستانلرینیجملهدنروزیمبیکمرادوفآچیقآوازدهگوراوغلیداستانینیکویلهیدی.
فاریابولایتیگهقرهشلیمرشکارلیکعبدالکریمبخشیهمبوداستاننیآچیقآوازدهکویلهگن.
البتهبواوریندهگوراوغلیترجمهیحالیگهعایدبعضیمعلوماتلرنیایسلهتیباوتیشممکن.
گوراوغلینینگآته – آنهسیتکهیاموتدنکیتگنکیشیلربولهدی.آتهسینینگآتیروشنسینچیآنهسینینگنامیبیبیهلال.روشن،خونخوارشاهنینگبیشیوزطبلهآتایچیدهبیرانتههمتولپاریوقلیگینیقورقمهیایتهدی. بونینگعوضیگهخونخوارشاهروشننینگکوزلرینیاویدیرهدی. اوزبیکستاننینگتنیقلیفولکلورشناسیداکترمحمدعلیقوشماقوقشوواقعهلرنینظردهتوتیب،روشنسینچیشعریدهشوندهیدیبیازهدی :
مسافرایللردهکاسمآقرمس،
پیشانمگهبیتمسراستمنهاوی– جای،
مددگهکیلهدی،نهبورقسرمست.
مددگهکیلهدی،نهخضر…ایوای …
شوزورشاهنینگبیرتولپارییوق،
بیشیوزطبلهآتآرهسیده.
حقآیتگهنیمعوضیگه،آه،
اجرهلهمنکوزقارهسیدن.
بواوییلگنکوزیمخونیگه،
حلواچینینگآتینتیلهیمن.
اوشهتولپاریالیتونیگه،
یوزوکوزیمباسیبییلهیمن.
کوزیمخونیبولگنشوتولپار،
قناتلریناوسدیریباوزیم.
یاومیتسریقیچهیمنزار– زار،
یالورهمن: اوزینگدیرکوزیم.
یورتیمگهیتکزدیببارهمن،بوزلهب،
باطینیمتولهدینورایمانه .
آی،کوننیسنهیدی،آفتابنیکوزلهب،
بیبیهلالبطنیدهگیگمانه .
اوگوراوغلیبولر،توغیلرگورده،
یونسپریبیلندورانسوررمست–
غیرکوکنینگاوستیده،چمبلدهتورده…
آه،بوییتیاوخلهبتوشیمگهکیرمس!
گوراوغلیداستانلریخلقنیروحا“ باتیرقیلیشگهیاردمبیرهدی. افغانستانده
همگوراوغلیداستانلریمشهوردیر. اوزبیکبخشیلری،ترکمنهمده
تاجیکداستانچیلریگوراوغلینیسیویبکویلهیدیلر. تاجکستانوترکیهدههم
گوراوغلیحقیدهگیقوشیقلرهمیشهاعزازدهدیر.
پروفیسرداکترعنایتاللهشهرانیافغانستاننینگتنیقلیومشهورفولکلور
شناسیگوراوغلی (داستانهایتورکستان) عنوانیآستیده 1353 هجریشمسیییلی
کابلدهباسیلیبچیققنفولکلورمجلهسی(2-3)سانلریدهبیرمقالهسیاعلانقیلینگن.
بومقالهدهافغانستانخلقلرینینگگوراوغلیداستانلریگهقنچهلیک
قیزیقیشلریوبوداستانلرنینگاهمیتیبارهسیدهبهتفصیلفکریوریتیلگن.
شونینگدیکمذکورعالمنینگگوراوغلیداستانلریحقیدهگیمقالهسی
امریکاایالتلریکالیفورنیاایالتیدهباسیلیبچیققن (نقدوآرمان) نشریهسیدههمنشر
ایتیلگن.
کمینه(راقیم) بوندن 30 ییلآلدینفاریابولایتیگهقرهشلیـ
میرشکارلیکعبدالکریمبغشیتامانیدناجراایتیلگنگوراوغلیداستانینیمگنتلینته
سی (کست ) گهیازیبآلیشگهموفقبولگنایدیم .مذکورداستاننیکاغذگهتوشیریش
واونیخلقعامهسیگهییتکزیشینیبیرنیچهییلدنبویانیانیمگهمقصدقیلیبقویگن
من . خداخواهلهسه، (خلقدردانهلری) کتابینینگبیشینچینشریدهبوداستانلرنی
علیحدهکتابشکلیدهچاپایتتیریشاولوغنیتیمیزبار.
عزیزدوستلر! مقالهمیزنینگبوقسمیدهملکهاعیارداستانیدهگوراوغلی
نینگغیرآتینیتعریفقیلیب،ساقیبلبلنینگسوزلرینیکیلتیرماقچیمیز:
ییلقیایچیندهاوزیکیلگنسینلیدیر،
تاووشقانتویاقلی،مارالبیللیدیر،
فراستقوینیدهعجبحاللیدیر،
قیمتبهاءایرمیشخاننینگغیرآتی.
مینگنلرنینگییترمراد– مقصدی.
قولتیغیدهتورتیریمگزقناتی.
اوچ،دیسهاوزهدیآسماندهقوشدن،
هیچکملیگینگیوقدیریورغهیوریشدن،
امیدقیلرهرشهردهبوایشدن
اصلتولپارایمیشبیگنینگغیرآتی.
سینیمینگنبیکلردریادهیتاشدن
بیرکونلریایرهمباققهییتیشدی
ایرهمباغدهدیولربیلنسهوشدی.
اونیریملکدیوگهزورلیکییتکهزیب،
شاهغریبشاهنینگبرماقایزینآبقاشدی.
گلایرهمدنآلدینگآیخیراماننی،
سینگارایلدنآلدینگآرزوگلیارنی،
زرینایلدنآلدینگمشریقایارنی،
اصفهاندنآلدینگآیانتظارنی،
ارزرومدنآلدینگدللیزلفدارنی،
اوندهایزلهبملکهدهیِعیارنی،
پریایزلهبکوردیمنیچهشهرنی،
بیگنینگآتینظرکردهتولپاردیر.
شونیایتماقچیمنکهگوراوغلیداستانلرینینگسونگییوقدیر. بوداستانلرخلقنینگکونگلیگهمعنویقوتبغشایتهآلیشبیلنهرکون،هرساعتنهایتدهضروردیر. گوراوغلیخوانلیک،حیاتدهگیقیینچیلیکلرنییینگیشده،اورگهتوچیخلقلرنیتینچ – تاتویشهشگه،عاقبتلیقوشنیچیلیککهدعوتایتوچیمعنویخزینه،ابدیمکتبدیر. بیزامیدقیلهمیز،گوراوغلیقوشیقلریدنیاتورگونچه،بلندپردهلردهینگریویرهدی.آزادلیکنی،مستقللیکنی،عدالتنی،ایماننیترنمایتهویرهدی.گوراوغلیقوشیقلریبیلنبیرگهلیکدهخاندانینگیزگهفیض،قوتوبرکه،مملکتینگیزگهآبادلیک،فراوانلیک،تینچ – لیک،کونگللرینگیزگهذوقوخاطرجمعلیککیرسین. اینگیخشیتیلکلریمیزنیقبولقیلینگلر.
****