روزیکه به آن مکتب پخته کاری با رنگ نخودی پا گذاشتم اولین حروفی را که استاد بالای تخته سیاه نوشت «آب» بود که آنرا بعد از استاد چندین بار تکرار کردیم. آن صدا ها با ناله شرشره آبشاری که در جوار صنف ما در جریان بود آمیخت و با ناله فاخته های نشسته بر شاخساران چیله های تاک مکتب که در زیر هر چپری و چیله چندین شاگرد آن الفبای زندگی را فرا میگرفتند در آمیخت و جرعه بنای اول آدمیت را درگلوی شخصیت شاگردان ریخت. من که از دیدن آن کتاب الفبا و تصاویر و رنگ های مرغوبش شگفت زده بودم چنان به نظرم می آمد که گویی شاهکاری بینظیر را می دیدم. ساعت رخصتی از صمیم قلب دلم میخواست بال بکشم و از مکتب تا خانه پرواز کرده به پدرم این مژده را برسانم که چه تحفه بزرگی را مکتب برایم اهداء نموده. وقتی به خانه رفتم اولین سوالم از پدرم این بود که آن کتاب زیبا را کی تألیف نموده؟ پدرم که اتفاقاً از هم مسلکان مؤلف کتاب بود با خوشرویی جواب داد که:«مؤلف کتاب زیبای الفبای شما استاد محمد آصف مایل میباشد.» و آن جمله با نام زیبای کتاب الفبا یکجا در ذهنم حک شد. در صنف اول مفاهیم «آب داد»، «بچه خوب سلام میدهد دختر خوب سلام میدهد»، «شکر استقلال داریم» و غیره را از آن کتاب زیبا آموختیم و در ختم سال که فصل خزان بود بخاطر ختم مؤفقانه کتاب یک، یک افغانی همصنفان ما جمع نموده انگور خریدند و آنرا بمناسبت ختم مؤفقانه کتاب الفبا دور هم نشسته خوردیم و شکر خداوند را بجا آوردیم که چشمان ما به الفبای خدا شناسی و شناخت از زندگی روشن شد.
وقتی به صنف دوم رفتم بار دیگر کتابی با تصاویر زیبا و ترانه های شیرین را که تألیف استاد محمد آصف مایل بود برایم درس دادند. خلاصه از صنف اول تا صنف ششم استاد مایل در معنویت صنف ما حضور داشت و از تألیفاتش با ترانه های شیرین، حکایات دلنشین، چیستان های زیبا و اندرز های دلپذیر و به سطح درک فهما آشنا شدم.
در صنف پنجم و ششم تاریخ را نیز از تألیفات استاد مایل به ما درس دادند. آنروز های زندگی کودکی من با از یاد نمودن ترانه های آب روان، بچه شوخ، قصه نجار، چیستان یک جفت کبوتران ابلق، دو نفر دزد، ترانه بهار و آموزش مفاهیم بزرگی از حمد خدا و صفات پیامبر اکرم(ص)، آگاهی از اعضای بدن، فصلهای سال، ترحم بر فقرا، احترام قواعد مکتب و اجتماع و از یاد کردن فصل هایی از تاریخ عجین گشته بود. بتدریج عظمت سیمای استاد آصف مایل که آنرا هر سال در پشتی کتاب های قرائت فارسی دری میخواندم برایم به سان کوه بزرگی شد که در جوار مکتب ما تا بی ستون آسمان ها قد بر افراشته بود.
باید علاوه نمایم با آن سادگی که تاریخ را در صنوف پنجم و ششم از تألیفات استاد مایل خواندم تا کنون کتاب دیگری را ندیده و نخوانده ام. وقتی دوره ابتدایی را پشت سر گذاشتم یاد آن روز هایی که در زیر چیله های تاک صنف ما بود و ترانه های استاد مایل را میخواندم مانند خاطرات یک خواب شیرین و سکر آور مرا با خود میبرد. واقعیت اینست که از صنف ششم به بعد دیگر کتابی که در قرائت فارسی دری مرا به خود بکشاند نخواندم و فصل طلایی دوره ابتدایی مکتب ما همانا خوانش کتاب های قرائت فارسی دری استاد محمد آصف مایل بود.
استاد مایل در سال (1288) خورشیدی در گذر نواب کابل دیده به جهان گشود. دوره مکتب را با فراغت از لیسه حبیبیه پشت سر گذاشته لیسانس خود را از فاکولته حقوق و علوم سیاسی پوهنتون کابل بدست آورد. استاد مایل باری در آسمان ژورنالیزم افغانستان نیز همچون ستاره یی درخشان جلوه افروخت و اهتمام مجله وزین عرفان را به عهده داشت. یک نگاه گذرا به وظائف رسمی استاد نشان میدهد که جناب ایشان به صفت مدیر اداری مکتب میخانیکی، مدیر اداری فاکولته طب، مدیر معارف پروان، مدیر معارف بلخ، مدیر معلمین و مأمورین وزارت معارف، مدیر لیسه حبیبیه، مدیر تدریسات ابتدایی، رییس تدریسات ابتدایی معارف، معین وزارت معارف و مشاور وزارت معارف ایفای وظیفه نموده اند.
تألیفات استاد شامل کتابهای الفبا برای صنف اول، قرائت فارسی برای صنف دوم، قرائت فارسی برای صنف سوم، قرائت فارسی دری برای صنف چهارم، قرائت فارسی دری برای صنف ششم کتابهای اول و دوم سواد آموزی برای کلان سالان و غیره میباشد.
تألیفات استاد مایل در آن سالها به حدی استادانه، جذاب و دلکش بود که ایشان به صفت یک متخصص و کارشناس ورزیده معارف بخاطر انتقال تجارب شان در سیمینار ها و کنفرانس های بین المللی اشتراک می ورزیدند و در داخل کشور مفتخر به دریافت نشان درجه اول معارف، نشان ستور طلایی، نشان رشتین و ده ها تقدیرنامه و تحسین نامه گردیدند. محققان کارهای ارزشمند استاد مایل را در سه عرصه ارزیابی می نمایند. یکی تألیف کتب درسی دوره ابتدایی، دوم تألیف کتب درسی کلان سالان و سوم بخش ادبیات کودک. استاد مایل شاید یکی از اولین استادانی باشد که نظم های شیرین و به سطح فهم کودکان قرین را در نصاب درسی مکاتب شامل نموده و به زبان کودک شعر گفته است. استاد مایل یکی از چیره دست ترین استادان معارف میباشد که زبان کتب درسی دوره ابتدایی را تا سطح فهم اطفال در کمال مهارت مسلکی نزدیک ساخته با تصویر های زیبا و رنگ آمیزی های جذاب و دلگشا قدرت تخیل کودکان را انکشاف داد.
استاد دین محمد مضطر یکی از پیشکسوتان معارف افغانستان باری اندر باب تألیفات ارزشمند استاد مایل گفته بود:«زمانیکه استاد مایل کتاب الفبا را برای صنف اول نوشت من مدیر تألیف و ترجمه وزارت معارف بودم. به جرئت میتوانم بگویم که در تاریخ معارف افغانستان چنان کتابی که استاد مایل تألیف نمود وجود ندارد و اگر مبالغه نشود باید علاوه نمایم که ایشان در آن زمان بمب اتم را اختراع نمودند زیرا کتابی را که استاد نوشته بود قدرت و نیروی کمتر از اتم نداشته و معارف افغانستان را تحرک بزرگ بخشید. او بهترین معلم بود و خوش داشت تا معلم باشد و معلم بماند.»
پویای فاریابی اندرباب استاد مایل میگوید:«آثار و داشته های استاد مایل در بخش ادبیات کودک آنهم در درازای بیشتر از نیم سده که در ادبیات درسی افغانستان مطرح است ارج و بهای فراوان دارد.»
استاد محمد آصف مایل از ستارگان درخشان آسمان معارف افغانستان و از شخصیت های خدمتگذار اصیل و بی بدیل معارف کشور بود که تا چرخ گردون به پاست نامش جاودانه بر تارک افتخارات معارف افغانستان به جاست.
با دریغ و درد که روزگار این شمع فروزان معارف در (10) عقرب (1368) خورشیدی به پایان رسید اما یادش در قلب هر معلم و متعلم عاشق علم و دانش جاودانه زنده است!
ثبت است بر جریده عالم دوام شان
چه دردناک است خموشانه گذشتن در روز معلم از یاد کسی که با تألیفاتش کشور را چون بمب از جای تکان داد ما که در عصر غلطی های چاپی کتابهای درسی وفقدان ذوق وسلیقه دیزاین کتابهای مرغوب زندگی میکنیم و آن را یک چیز عادی میدانیم! جا دارد نشانی به نام این فرزانه معارف که درست مینوشت، درست میخواند و درست تألیف میکرد نام گذاری شود و از یکصدمین سالگرد تولدش که ماه عقرب امسال است تجلیل شایسته به عمل آید.