شاه امان‌الله خان نه تنها استقلال کشور را کسب کرد، بلکه برای قانونمند ساختن جامعه و ارتقاع آن به مدارج بلند انسانی کارهای ماندگاری نمود. او هرچند بنابر عطش فراوان در آوردن تغییرات فوری در وطن دربدرش دچار اشتباهاتی شد، اما در یک مقطع مهم تاریخ ما ارزش‌های بزرگی را بنیان نهاد که با گذشت صد سال هنوز در مواردی بصورت تمام و کمال به آنها دست نیافته‌ایم.
امان‌الله خان مثل حکام خاین امروزی، فقط در سطح حرف و نمایشی عاشق مردم و وطنش نبود بلکه در عمل در زندگی خودش کوشید به مردم الگویی ارایه نماید. تلاش‌های پیگیر او برای دفاع از حقوق زنان و رهانیدن آنان از زیر بار جهل و ستم و مردسالاری ستودنی بود. او در دورانی که شهزاده دربار و جوان بی‌تجربه بود، در مراسم عروسی خود در عمل درسی به مردم داد که حتی برای جوانان امروزی کشور ما باید الهامبخش باشد. مراسم عروسی امان‌الله خان با ثریا طرزی می‌توانست در دربار پدر عیاش و مستبدش حبیب‌الله خان شاهانه و با مصارف گزاف برگزار گردد، اما او از پدرش درخواست نمود تا پولی را که به این منظور در نظر دارد صرف ساخت یک مکتب یا شفاخانه زنانه کرده به مراسم ساده‌ای اکتفا کند که چنین شد.
گزارش مراسم عروسی امان‌الله خان در «سراج‌الاخبار افغانیه» (سال چهارم، شماره ۷، ۱۲ قوس ۱۲۹۳) تحت عنوان «یک عروسی ابدی ثمر» به نشر رسیده که بخش‌هایی از آن را در ذیل نقل می‌کنم:
«مراسم عروسی شهزادهٔ بلند اقبال مکرم عین‌الدوله سردار (امان‌الله) خان دام اقباله بیک کیفیتی اجرا گردید که ثمرهٔ نیکویی آن در صحایف تاریخ افغانستان یک یادگار ابدی باقی گذاشت. از مدتی همه‌گان را خیال این بود که آیا این عروسی بچه دبدبه‌ها و سازها و سامانها و طنطنه‌های فوق‌العاده، و مخارجهای بی‌اندازهٔ بوقوع خواهد آمد. بواقعیکه تدارکات و تهیات عظیمهٔ نیز در انباب دیده میشد.
حال آنکه آنهمه انتظارهایی که برای اسرافهای بی‌سود کشیده میشد بیک طرز بسیار مستحسن و پرسودی جلوه‌گر ظهور گردید: تفصیل این کیفیت چنین است که شهزادهٔ مکرم‌مشارالیه با یک عریضهٔ مخصوصهٔ از حضور میمنت موفور والدکثیر‌المحامد شان ذات اعلیحضرت “سراج‌الملة و‌الدین” استرحام و استدعا نمودند که اگر ارادهٔ مراحم عادهٔ اعلیحضرت همایونی شرفتعلق پذیرد که همین مبالغ مخصصهٔ مراسم عروسی برای تاسیس یافتن یک باب “مکتب اناثیه” یا یک باب “شفاخانهٔ اناثیه” بخرج برسد، و ملک و ملت از آن مستفید شده یک تذکار ابدی و یادگار دایمی برای این مراسم بماند و از اسرافات بیهوده و بی‌ثمر صرفنظر شود عین مرحمت خواهد بود.
ذات شوکتسمات اعلیحضرت همایونی …. این رای و خیال خیراندیشانهٔ فرزند ارجمند شاهانهٔ شانرا به افکار قدسیت آثار همایونی موافق و مطابق یافته و شهزادهٔ مکرم بلنداقبال را مظهر تحسین و نوازشات پرآفرین همایونی فرموده مبلغ جسیمی را که برای مراسم عروسی تخصیص شده بود برای آن مؤسسات فواید اثر ابدی‌ثمرتعیین فرمودند. و اجرای مراسم شادمانیٔ عروسی را بیک ترتیب دلنشین ساده سنگینی اراده و فرمان فرمودند.
همین گزاف‌خرجیهای اینگونه رسومات عروسیها، ختنه‌سوریها کابینهاست که بر مردمان ممالک اسلامیهٔ شرقیه مانند بلای مبرمی نازل شده اگر چه بظاهر آنرا خانه‌آبادی و شادمانی نام نهاده‌اند، ولی موجب بسی خانه‌خرابیها و ناکامیها گردیده است…. عموما از روی اینگونه گزاف‌خرجیهای اینچنین مراسم‌ها دایما مبتلای فلاکتها و قرض‌ها، افلاس‌ها شده اند.
مراسم این عروسیٔ ابدی‌ثمر در یوم چارشنبه ۲۲ ماه ذی‌الحجۃ الحرام مطابق ۱۹ عقرب سنهٔ ۱۳۳۲ و ۱۱ نوامبر سنهٔ ۱۹۱۴ بوقوع پیوسته است.»
صفحه‌ای از سراج‌الاخبار افغانیه در مورد عروسی امان‌الله خان
صفحه‌ای از سراج‌الاخبار افغانیه در مورد مراسم عروسی امان‌الله خان
هرچند در گزارش بالا ذکری از آن نرفته، اما شکی نیست که ثریا طرزی که خود زن تابوشکن، پیشرو و علم‌پرور بود، در این تصمیم امان‌الله خان نقشی داشته باشد.
امان‌الله خان و ثریا ۱۰۳ سال قبل به این آگاهی دست یافته بودند که باد کردن پول در مراسم بی‌ارزش عروسی برای جامعه‌ای که غرق فقر و بدبختی است، شرم است و باید آنرا برای پخش علم و دانش بین مردم صرف کرد، اما متاسفانه امروز شاهدیم که تنها در پایتخت دهها سالون عروسی پر زرق و برق به چشم می‌خورند که در آنها روزانه میلیونها افغانی به هدر داده می‌شوند.
از جنگسالاران و مافیازادگانی که میلیونها دالر حرام را در اینگونه مراسم شان به گفته مردم به شاخی باد می‌کنند، گله‌ای نباید کرد چون این دشمنان مردم حامی ارتجاعی‌ترین و عقب‌مانده‌ترین رسم و رواج‌ها اند تا ملت را افسون کرده به خواب عمیق ناآگاهی و جهالت فروبرند. اما برای زوج های جوان و تحصیل‌کرده و متعهد لازم است که درین زمینه شاگردان امان‌الله خان گردیده از ننگ و حماقت خرج پول برای هیچ و پوچ اجتناب ورزند. البته طی چند سال گذشته ما شاهد بعضی نمونه‌های مثبت سنت‌شکنی درین زمینه بوده‌ایم از جمله زوجی که اخیرا در هرات پول مصارف عروسی شان را برای ساختن یک پل در قریه شان اختصاص داند که قابل قدر است، اما نیاز است که این نمونه عالی را تعمیم داده همگانی سازیم.
امان‌الله خان، محمود طرزی، حبیب‌الله خان و دیگران در سال ۱۲۹۲
امان‌الله خان، محمود طرزی، حبیب‌الله خان و دیگران در سال ۱۲۹۲
با رسیدن امان‌الله خان به قدرت، او عمیقا به این درک رسیده بود که بدون کسب استقلال، رفاه و پیشرفت افغانستان میسر نیست، بنا ابتدا علیه سلطه بیگانگان شمشیر از نیام برکشید و وقتی از آزادی کشورش مطمئن شد کوشید نظام‌نامه‌هایی برای غرس ارزش‌های انسانی در اجتماع قبیلوی تصویب و عملی سازد. «نظامنامه‌ٔ نکاح، عروسی و ختنه‌سوری» یکی از آنها بود که گفته می‌شود شخصا توسط امان‌الله خان در ۲۴ ماده نگاشته شده در سال ۱۳۰۰ مرعی‌الاجرا گردید که هدف اصلی آن دفاع از حقوق زنان بود. این نظامنامه گواه افکار مترقی و دیدگاه والای شاه امان‌الله است که اکنون نیز در بسا موارد نیاز است که برای عملی ساختن آنها علیه زن‌ستیزان جهادی، طالبی، داعشی و یا عناصر نکتایی‌پوش اما ضدزن به مبارزه ادامه داد.
نظامنامه نکاح، عروسی و ختنه‌سوری
نخستین نظامنامه «نکاح، عروسی و ختنه‌سوری» که از جانب شاه امان‌الله خان در سال ۱۳۰۰ نافذ شد. این نظامنامه در سنبله ۱۳۰۳ با تغییرات اندکی تجدید چاپ و در ثور ۱۳۰۶ ترجمه پشتوی آن نیز منتشر گردید.