پاکستان کشور است که خود از دل بحران‌ها، ناامنی‌ها متولد شده و بر اساس تیوری دو ملت و استفاده ابزاری از مذهب در سطح داخلی بر علیه تغییرات حکومت های ملکی بخاطر برقراری نظم و در سطح خارجی بخاطر حفظ اقتدار پاکستان بر علیه کشور های افغانستان و هندوستان به کار برده شده و خواهند برد. در این مقاله با مطالعه کتاب (نظم جهانی هنری کسنجر وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحده آمریکا) و کتاب (نبرد تا آخرین نفس، شیوه جنگ ارتش پاکستان از خانم کِرول کریستین فییر) تلاش می‌شود مفاهیم؛ چون پاکستان متولد شده از دل‌بحران‌ها و نا امنی‌ها، تئوری دو ملت، استفاده ابزاری اسلام بخاطر اقتدار پاکستان واکاوی شده و نکات اشتراکی بین این مفاهیم و تحولات اخیر در حکومت ملکی پاکستان و تاثیرات آن در مورد افغانستان پرداخته و توضیح داده شود.
پاکستان متولد شده از دل‌بحران و نا امنی‌ها؛
در پایان جنگ جهانی دوم، رهایی شبه‌قاره از قید استعمار گریز ناپذیر می‌نمود. بریتانیا بعد از دو جنگ بزرگ بین المللی از تن دادن به یک نبرد دیگر بیزاری می‌جست و خزانه آن به ته رسیده بود از آغاز سال ۱۹۴۶ میلادی در میان قوای مسلح هند هم تمرد در نیرو‌ها به چشم می‌خورد در نتیجه بریتانیا که از اوایل ۱۹۴۷ میلادی قدرت را به خود هندی‌ها وا می‌گزارد در این میان مسلمانان از سوی سیک‌ها و هندوها مورد حمله قرار گرفتن و مسلمانان، هندو و سیک‌ها را در منطق شان هدف گرفتند خشونت‌ها به لحاظ حجم و ماهیت خود بی سابقه بود شامل قتل های وحشیانه، تجاوز‌های جنسی، آدم ربایی، سلاخی اجساد، و سایر اعمال دهشتناک می‌شد و حدود ۱۲ میلیون انسان بی‌خانمان شدند. دو دولت که از دل این کشمکش خونین و بحران سر برآورد به یک دیگر از عینک خشونت‌های که اتفاق افتاده بود نگریسته و با احتیاط و سوّظن در دو سوی منطقه‌ی از هم گسیخته پنجاب رو در روی هم قرار گرفتن.
تئوری دو ملت؛
در سال ۱۹۰۶ میلادی لیگ سرتاسری مسلمانان هند به عنوان یک حزب مذهب محور متعلق به مسلمانان پایه گزاری شد. که در سطح ملی شبه‌قاره حزب و کانگریس به رهبری جواهرلعل‌نهرو حضور داشت هردو رقیب همدیگر پنداشته می‌شد و آینده شبه‌قاره نیز در رقابت این دو جناح پیوند خورده رهبران مسلم لیگ با توجه به محتمل بودن استقلال شبه‌قاره از آینده اقلیت مسلمان در هندوستان عمدتاً هندو مذهب تحت کانترول کانگریس به دل خوف داشتن از این رو مسلیم‌لیگ به بررسی گزینه‌های که منافع جمعی مسلمانان شبه‌قاره را تامین کند پرداخته که یکی از آن‌ها ایجاد کشور مستقل مسلمان بود در جریان نشست مشهور مسلیم‌لیگ در لاهور در مارچ ۱۹۴۰ میلادی محمدعلی جناح یکی از بنیان گزاران این حزب که بعد های مشهوربه قائد اعظم گردیده بود. اعتقاد خود مبنی بر دو ملت جداگانه هندو و مسلمان بیات داشتن و همین تئوری دو ملت را مطرح ساخت، بر بنیاد تفکر اولیه جناح، اسلام و هندوئیسم تنها به معنی محدود کلمه دو دین جداگانه نیست، بلکه در واقع دو نظم متفاوت و متمایز اجتماعی نیز به حساب می‌آید هندو ها و مسلمانان متعلق به دو فلسفه متفاوت مذهبی، سنت های اجتماعی و ادبیات هستند. برای ممکن شدن همجواری این دو ملت در زیر سقف یک دولت یکی باید در موقعیت اقلیت و دیگری جایگاه اکثریت را بدست آورد که این خود نا رضایتی روز افزون را دامن زده و منجر به از میان رفتن بافت نظام حکومتی که مبنای ایجاد دولت است می‌شود.
و همین تئوری دو ملت مسلمان و هندوئیسم یکی از موّلفه‌های تولد کشور پاکستان است اینکه این تئوری در مبنا و در عمل در داخل پاکستان چالش برانگیز گردیده و ارائه تفسیر بر متن سخنرانی آقای جناح لازم به شرح و بست بیشتر است در بحث استفاده ابزاری اسلام پرداخته خواهند شد.
استفاده ابزاری از اسلام؛
اسلام بخش ثابت فرهنگ استراتژیک ارتش پاکستان است که خود را حافظ مرز‌های ایدئولوژیک پاکستان می‌داند. البته نقش بر جسته اسلام در ارتش پاکستان، سیاست‌گزاران، تحلیل‌گران و محقیقان را در سطح ملی و بین المللی نگران ساخته متاسفانه حدس و گمان در باب فحوای اسلامی سازی ارتش به ندرت باعث شده است که نویسنده‌گان منظور خود را از آن تعریف کند.
در سطح ملی رهبران پاکستان از زمان تاسیس این کشور با دشواری‌های نبیادین رو برو بوده اند. زمانیکه پاکستان استقلال خود را بدست آورد این کشور سر زمین بسیاری از اقلیت‌ها از جمله هندوها، زرتشتی‌ها، مسیحیان و سیک‌ها بود اگر مردم گوناگون می‌خواستند که در صلح و هماهنگی به عنوان یک ملت در جغرافیایی سیاسی پر مخاطره و با منبع محدود پاکستان زندگی کند باید بیانات تفرقه انگیز که موجب تجزیه شبه‌قاره گردیده آرام و حتی محو می‌شد.
محمد علی جناح بنیان گزار پاکستان و رهبر حزب مسلیم‌لیگ در آخرین سخنرانی خود قبل از ۱۱ آگست ۱۹۴۷ میلادی در مجلس موسسان پاکستان اعلام داشت، 《می‌توانید معبد بروید، یا به مسجید، یا در هر مکان دیگر پرستش کنید، شما در دولت پاکستان آزادی پرستش دارید، اینکه شما متعلق به کدام دین و آین و یا کاست هستید ربطی به دولت ندارد شما خواهید دید که هندو دیگر هندو و مسلمان دیگر مسلمان باقی نخواهند ماند، منظور من دست کشیدن از اعتقادات مذهبی نیست بلکه از لحاظ سیاسی تبدیل شدن همه به شهروندان پاکستان است. به همین شیوه حتی قبل از استقلال نیز رهبران سیاسی، نظامی پاکستان از مذهب استفاده ابزاری کرده بودند و پس از سال ۱۹۴۷ میلادی در مدیریت بحران های ملی و بین المللی مذهب یکی از ابزار های تاثیر گزار بخاطر حفظ اقتدار و تقویت هویت پاکستان کار برد داشته و دارد.
نقاط ارتباطی مفاهیم؛ پاکستان متولد شده از دل‌بحران‌ها، پاکستان نشاّت گرفته از تئوری دو ملت، استفاده ابزاری اسلام در پاکستان با تحولات اخیر حکومت ملکی به رهبری عمران خان در پاکستان چیست؟
پاکستان کشور است که خود از دل‌بحران‌ها، نا امنی‌ها متولد شده و در بحران پیش آمده در حکومت ملکی به رهبری عمران خان نخست وزیر و شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه، با توجه به پیشینه‌ی که مطالعه شد، پاکستان با این چنین بحران ها خو گرفته و ظرفیت برای مدبریت این بحران ها هم دارد و اینکه ارتش پاکستان همه امور را مدیریت می‌کند، در صورت واکنش های مدنی و سیاسی هواداران عمران خان ارتش مداخله خواهند نمود و تا سرحد به رگ بار بستن و زندانی کردن پیش‌خواهند رفت، چون برای ارتش پاکستان عمران خان، بوتو، نواز شریف و… مهم نیست، آنچه برای ارتش پاکستان اولویت دارد و خود را به حفظ آن ملزم و مکلف می‌داند اقتدار، هویت و ارزش های ملی، حفظ نظم و حاکمیت ارتش در پاکستان است.
با توجه به ظرفیت که در مدیریت بحران ها در پاکستان وجود دارد در جلسه امروز شهباز شریف نخست وزیر و بلاوول‌بوتو‌زردادی وزیر امور خارجه رای اعمال و کسب خواهند کرد.
با توجه به مطالعه صورت گرفته اینکه تحولات اخیر پاکستان در مورد افغانستان چه تاثیر خواهند گذاشت؟ در پاسخ با مطالعه گذشته تاریخی دو کشور و اظهارات برخی سیاست گزاران و آگاهان مسائل سیاسی افغانستان و پاکستان معمولا تحولات افغانستان توسط بخش مشخص ارتش و سازمان اطلاعات نظامی (ISI) مدیریت و نظارت می‌شود، و راهبردی عمق استراتژیک پاکستان در افغانستان نیز توسط همین نهادها طرح و تطبیق می‌گردد از اینکه تحولات در این دو بخش مزبور بوجود نیامده استراتژی پاکستان در قبال افغانستان هم تغییر نخواهند کرد. همان گونه که مبرهن است بعد از کسب استقلال پاکستان، کشور پاکستان با طرح عمق استراتژیک خویش در افغانستان همیشه پیدا و پنهان مداخله نموده و بعد ازین هم مداخله خواهند نمود در حالیکه توده های عام افغانستان از تحولات اخیر پاکستان خوش بین است که ممکن با کنار رفتن عمران خان مداخله پاکستان در امور افغانستان کمتر شود و پاکستان روابط حسنه با حسن نیت و حسن همجواری با افغانستان رفتار کند خود فریبی و به هوا لگد زدن است، پاکستان طرح را که دفتر امور افغانستان در سازمان اطالاعات نظامی isi ریخته تطبیق خواهند نمود.
در همین مورد آقای ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت سرپرست در خبر گزاری تسنیم گفته است وضعیت سیاسی پاکستان موضوع داخلی است و افزوده امید داریم که همه چیز به درستی حل شود و تلاش می‌کنیم در مورد افغانستان تاثیرات منفی نداشته باشد و همچنان ( زرتشت شمس) معاون سفیر سابق افغانستان در پاکستان به خبر گزاری تسنیم تاکید می‌کند که بحران جاری سیاسی در پاکستان هیچ تاثیر بر افغانستان نخواهند گذاشت، و گفته است راهبردی خارجی پاکستان در قبال افغانستان توسط ارتش به پیش برده می‌شودو دولت غیر نظامی نقش تصمیم گیرنده ندارد
نجیب الله ابراهیمی
ماستر روابط بین‌الملل
۱۱ آپریل ۲۰۲۲