بیشتر از یک قرن قبل
د یوی پیړی څخه هم پخوا
معلومات مختصر در بارهٔ شخصیت ملی، دیوان نرنجن داس وزیر مالیهٔ شاه امان الله و پدر “بی بی رادو جان”
د ۱۹۲۰ میلادی کال د جولای میاشت کښی، افغانی هیئت د افغانستان د خارجه چارو وزیر علامه محمود طرزی په مشری، د افغانستان د خپلواکی د په رسمیت پیژندلو د تړون د لاسلیک لپاره، بریتانوی هند ته سفر وکړ.
افغان ملی شخصیت، ښاغلی دیوان نرنجن داس، د شاه امان الله د کابینی د نن ورځی د مالیی وزیر معادل، ددی هیئت یو لوړپوری غړی وه.
نرنجن داس د ۱۸۶۰ لسیزی په آخر کی په کابل کی نړی ته سترگی پرانستی. حربیه مکتب کی یی زده کړی وکړی او د برگټ تر نظامی رتبی ورسید. دیوان نرنجن داس چی په سیاست او اداره کی لوی لاس درلود، او د امیر حبیب الله خان او شاه امان خان په دورو کی یی په لوړو دولتی مقامونو کی ستر خدمتونه تر سره کړی دی. امیر حبیب الله خان، هغه د “دارالشورا” د غړی په توگه وټاکه، چی دا شورا یواځی په ځانگړی حالاتو کی دایر کیدله. شاه امان الله چی د نرنجن داس له هیواد پالنی، صداقت او کاری وړتیا د محاسبی او اداره په برخه کی پوره پوهاوی درلوده، دیوان صاحب یی د خزنداری یا مالیی مسئول (د نن ورځی د مالیی وزیر معادل) په توگه وټاکه.
دیوان نرنجن داس چی نظامی زدکړی یی درلودی، په بهرنی او کورنی رسمی او غیررسمی غونډو او محفلونو کی به په نظامی یونیفورم کی حضور پیدا کاوه چی یوه توره به یی هم په ملا تړلی وه.
دیوان صاحب دوه لوڼی د رادا او زرو جان په نومونو درلودلی خو زوی یی نه درلود. رادا جان (۱۸۹۸ میلادی) چی د خلکو مینځ کی په “بی بی رادو جان” شهرت موندلی وه، د ظاهر او باطن ښکلا څخه بهره منه وه، له کوچنی والی څخه یی د هلکانو جامی اغوستی. رادو جان چی د پلار د ښی لاس د مرستیال په توگه به په رسمی او غیررسمی غونډو کی گډون کاوه. هغی زیات مینه وال درلودل، چی د هغی لپاره یی شعرونه او سندری ویلی خو د مینی د ظاهرولو جرئت یی نه کاوه.
کله چی د شاه امان الله سلطنت د انگریزانو په اشاره او مرستی د جاهلانو په لاس سقوط وکړ، دیوان نرنجن داس بیا دولت سره کار ونکړ.
دیوان نرنجن داس چی د افغانستان پرمختگ او ترقی ته ژمن افغان وه، د شاه امان الله د سلطنت له سقوط څخه وروسته یی بیا دولتی دنده تر سره نکړه او د بدبختیو له راتلو وروسته زیات ژوندی پاتی نشو او په ۱۹۳۲ کال کی یی نړه څخه سترگی پټی کړی. رادو جانی هم د نامناسب چاپیریال له امله هیواد پریښود او هند ته ولاړه.
که څه ویل کیږی چی “بی بی رادو جان” له هغه وروسته هم کابل ته سفرونه کړی وه خو د هغی د خصوصی ژوند په اړه یی سچه او کره معلومات لاس کی نشته. هغی د ۱۳۵۲ کال د تلی په میاشت کی په ډهلی کی په جلاوطنی کی نړی نورو ته پریښوده خو یادونه یی د افغانستان په تاریخ کی په زرینو کرښو لیکل شوی دی.
د افغانستان د ټولو ریښتینو او هیواد پالو بچینانو یاد دی تلپاتی وی.
در ماه جولای سال ۱۹۲۰ میلادی هیئت افغانی به ریاست علامه محمود طرزی، غرض امضای معاهده به رسمیت شناختن استقلال افغانستان از سوی انگلیس ها، به هند بریتانوی سفر کرد که دیوان نرنجن داس شخصیت ملی افغان و مسئول مالیه (معادل وزیر مالیهٔ امروز) شاه امان الله٬ یک عضو برجسته این هیئت بود. Naser Oria
ديوان نرنجن داس در اواخر دههٔ ۱۸۶۰ میلادی در کابل دیده به جهان گشود. در مکتب حربیه که در زمان امیر حبیب الله خان تأسیس گردیده بود تحصيل کرد و تا رتبهٔ نظامی برگت ترفیع نموده بود.
دیوان نرنجن داس که در اداره و سیاست دست بلندی داشت در دورهٔ سلطنت امیر حبیب الله خان و شاه امان الله خان در مقام های بلند دولتی خدمات ارزشمند و قابل قدری انجام داده است. امیر حبیب الله خان دیوان نرنجن داس را به عضویت “دارالشورا” یا مجلس اعیان که تنها در حالات خاصی جلسه می کرد، برگزید.
در سابق کلمهٔ “دیوان” به معنی دفتر بکار برده می شد. همانطوری که در آوانِ سلطنتِ امیرحبیب الله خان الی سلطنت محمد ظاهر شاه، به اراکین دولتى مسلمان القاب منشی، میرزا، لویناب، شاغاسی و غیره تفویض می شد، به رسم آن زمان برای هندو های افغان که در ادارت دولتی وظیفهٔ و مأموریت رسمی داشتند لقب اداری (دیوان) به کار برده می شد.
شاه امان الله خان با آگاهى و شناخت دقیقی که از میهندوستی، استعداد کاری و صداقت وظیفوی دیوان نرنجن داس در بخش محاسبه و اداره داشت، وی را به پُست حساس و کلیدی معادل وزارت خزانه داری یا وزارت مالیهٔ امروز توظیف نموده بود.
ديوان نرنجن داس چون در مکتب نظامی یا مکتب حربيه تحصیل نموده بود، در محافل رسمی و غیررسمی و در سفرهای سیاسی و رسمی خارج از کشور، لباس یا يونفورم نظامی به تن میکرد و يک قبضه شمشير را نیز با خود حمل مى نمود.
دیوان نرنجن داس وزیر مالیهٔ افغانستان، عضو برجستهٔ هیئتی بود که در جولای سال ۱۹۲۰ میلادی غرض امضای معاهدهٔ به رسمیت شناختن استقلال افغانستان از سوی انگلیس ها، به هند بریتانوی سفر کرد.
دیوان نرنجن داس دو دختر داشت به نام های “رادا” و “زرو” جان (اصلاً یشودا)، ولی پسری نداشت. رادا حدود سال ۱۸۹۸ میلادی تولد شد که در لهجهٔ دری و پشتو به رادو جان و در پنجاب هند و منطقهٔ جمو و کشمیر بنام پتان رادا جان شهرت یافت.
رادو جان از طفولیت لباس بچه گانه می پوشید و در محافل رسمی و غیر رسمی چون معاونِ دست راست پدر اشتراک می نمود. رادو جان جوان که از زیبایی ظاهری و باطنی بهره کافی برده بود، مورد توجه تعداد زیاد جوانان قرار داشت.
رادو جان که در کارها شانه به شانه پدر کار می کرد و به دربار سلطنتی رفت و آمد داشت، مجالی برای کارهای از این را قبیل نداشت.
جوانان در شعر و آهنگ علاقمندی خویش را به بی بی رادو جان اظهار میداشتند:
“او دختر دیوان، بی بی رادوجان
لاله ره قسم دادم، که رادو ره نسوزان”
جوانان هندو هم که رادو جان را سردارخیل می دانستند جرئت خواستگاری از وی را به خود نمیدادند ولی این خواست های درونی خویش را چنین ابراز میداشتند:
“گل سرچوکی شیشته می کند دربار
مـــره ديــوانه کــرده دختـر ســـردار”
عاشق ديگری که از پی رادوجان گاهی به باغ شيوه کی (شيوکی) و زمانی به باغ شنکر دره (شکردره) ميرفت، و شعر و آهنگی می خواند.
زمان که سلطنتِ شاه امان الله در اثر شورش و بلوای ایادی اجانب به اشاره و دستیاری انگلیس ها، بدست جهال سقوط داده شد، دیوان نرنجن داس چون از طرفداران شاه امان الله بود علی الرغم درخواست حبیب الله کلکانی مشهور به “بچه سقو” و بعد از آن محمد نادر شاه از همکاری با دولت ابا ورزید. دیوان نرنجن داس، این افغان میهندوست بعد فروپاشی سلطنت امانی و رویای ترقی وطن دیر نپائید و در سال ۱۹۳۲ میلادی چشم از جهان پوشید. بی بی رادو جان نسبت شرایط نامناسب مجبور به ترک دیار گشت و به هندوستان رفت.
قرار روایت ها، گرچه بی بی رادو جان از کابل بازدید هایی داشته است ولی معلومات دقیق در بارهٔ زندگی خصوصی اش در دست نیست. بی بی رادو جان هرگز ازدواج نکرد و گفته می شود که در ماه میزان ۱۳۵۲ (سپتمبر ۱۹۷۳) در دهلی – هند در دوری از دیارش، چشم از جهان بست.
یاد همه فرزندان صدیق افغان و میهندوستان گرامی و جاودان باد.
ناصراوریا * ۱۸ جولای ۲۰۱۸ – تکزاس Naser Oria
دیدن ترجمه