نجیبه آرش
طاهره قره العین نخستین بانوی آزادی خواه ایران که با قیام قهرمانانه، صلح و آزادی را برای زنان ایران و جهان پیریزی کرد و به جرم سخن رانی در مورد حق برابر زن و مرد ، نسخ تعالیم کهنه علیه زنان ، محکوم به مرګ شد۰ طاهره کسی بود که متهورانه با زبان قلم و قدم، قد علم کرد و در راه اثبات مدعایش تا دم مرګ از پا ننشست۰ او ۱۵۰ سال پیش متوجه شد که یکی از دلایل عقیب ماندګی زنان در ایران و سایر کشور های اسلامی،مساله حجاب است۰ و طاهره این حجاب سیاه وتیره را در کنفرانس« بدشت» از سر بر انداخت۰ بګفته طلعت بصاری: اګر چه در کشور کور وکر و آغتشته در تعصب خود مورد تهمت و افترا و دشنام قرار ګرفت و نا شناخته ماند۰ اما شهامت او در احقاق حقوق همجنسانش در سراسر جهان سر مشق زنان داد خواه و پوینده قرار ګرفت ونزدیک به یکصد سال پیش نام او در سر لوحه اولین کنفرانس حقوق زن در امریکا درج شد۰
بیایید بدانیم طاهره کی بود:
طا هره قره العین دختر ملا محمد صالح برغانی قزوینی بود که در سال ۱۲۳۳ هجری قمری( ۱۸۱۷ ) میلادی در شهر قزوین در یکخانواده ثروتمند تولد یافت۰ پدر او را بنام مادر بزرګ که از زیبایی حیرت انګیز بر خوردار بود،فاطمه نام نهاد، بعد ها زرین تاج هم به آن اضافه ګردید۰فاطمه زرین تاج به زودی زبان ګشود و از همان آوان کودکی در هوشیاری و آګاهی، اطرافیان خود را متعجب و حیران نموده بود۰ همه به این باور بودند که این کودک خورد سال برای کار های بزرګ آفریده شده۰ فاطمه در روزګاری پا به عرصه زندګی کذاشت که زن در جهان ارزشی نداشت و چون کالای رد و بدل میشدزنان اکثرا بیسواد بودندواین توصیه«نظا می» زبان زد همه مرد ها بود:
زن خود را قلم بدست مده دستش ار بشکنی بود زان به
توصیه «ارهدی مر غه ای» چنین بودکه:
زن چوخامی میکند بجوشانش ګر رخ نپوشد،کفن بپوشانش
و فردوسی شاعر بزرک ایران در باب بی ارزش بودن زن فرموده:
زن و اژدها هر دو در خاک به که پاک عالمی زین دو نا پاک به
متاسفانه « سعدی» شاعر شیرین سخن شیراز نیز نطریات منفی داشت:
زنان را ستایی ، سګان را ستایی یک سګ به از صد زن پارسایی
شوربختان که اکثریت شاعران برجسته و علما و فضلای همان زمان نتنها در ایران، ګرفتاری مخصوص و ستیزه با زنان داشته اند بلکه در تمام نقاط جهان زن مقام نداشت و محروم از علم و دانش بود۰ آنها ابتدا در اسارت پدران سپس در زندان شوهران مثل برده و کنیز زندګی بسر میبردند
چنانکه پدر دانشمند و عارف فاطمه زرین تاج سعی میکرد به فاطمه زرین تاج بقبولاند که علم و دانش برای زن ها نیست و انتطاری که از زن میرود، فقط کوشش در راحتی وآسایش شوهر و فرزندان او است!!!
فاطمه زرین تاج به زودی به دانش آن زمان ، الهیات با تمام ملحقات آن، منطق، بلاغت و ادب که به انحصار مرد سالاران دستار پوش بود، دست یافت و از آنان پیشی ګرفت طاهره سخنور توانایی بود و به هر دو زبان عربی و فارسی دسترسی کاملی داشت۰ سحر کلامش همه را فریفته خود کرده بود فاطمه زرین تاج در سن سیزده سالګی در مجالس بحث و ګفتګوی پدر شرکت میکردو در پس پرده جدا از مردان مینشست وبه همین دلیل تجربه وافری در بحث و مباحثه با دیګران پیدا کرده بود که هیچ کس را یارایی مقاومت با او نبود۰ به قول شطرنج بازان، به آسانیی میتوانیست در چند حرکت ساده شخص مقابلش را کشت ومات کند۰ فاطمه زرین تاج در سن سیزده سالګی به اجبار پًدر با پسر کاکایش مجبورن تن به ازدواج داد۰ در ۲۱ سالګی با مطالعه آثار شیخ احمد رحسایی و سید کا ظم رشتی مفتون عقاید شیخیه شد در همین وقت لقب طاهره قره العین به وی اعطا ګردید۰ وی به طرفداری عقاید شیخیه به بحث میپرداخت، طاهره چون با عمو و همسرش تفاهم نداشت سر انجام از همسرش جدا شد و به خانه پدر باز ګشت۰ طاهره بعد از ایمان به « سید باب»دانست که روز جدید نزدیک است و اقتضای آن روز طرز فکر جدید و رفتار و کردار جدید میخواهد۰ چنانکه در اشعار او این طرز فکر جدید کاملا مشخص است:
هان صبح هدی فرمود آغاز تنفس روشن همه عالم شد ز آفاق و ز انفوس
دیګر ننشیند شیخ بر مسند تز ویر دیګر نشود مسجد، دوکان تقدس
مرفوع شود حکم خلاف از همه آفاق تبدیل شود اصل تباین به تجانس
آزاد شود دهر ز اوهام و خرافات آسوده شود خلق ز تخیل و توسوس
محکوم شود ظلم به بازوی مساوات معدوم شود جهل به نیروی تفرس
ګسترده شود در همه جا فرش عدالت افشانده شود در همه جا تخم تونس
داکتر طلعت بصاری میګوید: باور کردنی نیست که در نیمه دوم قرن نزدهم در ایران شیعه مذهب کسی جرات کند که این سان جسورانه و بی پروا شعر چنان بلند بسراید وبګوید که دوکان تز ویر و ریا وتقدس شیخان ریایی باید بسته شودو به نیروی دانش، ریشه نادانی از بن کنده شودوبیداد ګری جای خودرا به داد ګری دهد، نهال دشمنی بر کنده شود و صلح و آرامش جهان را فرا ګیرد و نظم نوین در آشفته بازار جهان بر قرار ګردد
یکی از نویسنده ګان وسیاستمداران فرانسه«کنت دوګبینو» در سال های ۱۸۵۵ و ۱۸۵۸ که به عنوان وزیر مختار آن کشور که در تهران اقامت داشت راجع به شهامت و شجاعت طاهره میګوید: ویژه ګی طاهره فقط در این نیست که او زن عالم ودانشمند و آزادیخواه است بلکه ویژه ګی او از آینده نګری و رسالت اجتماعی و روحانیتش سر چشمه میګیرد۰ طاهره با درک که از زندګی زنان هم عصرش داشت، یک تنه برای تحقق برابری زن با مرد، یعنی برای رفع ظلم از زنان که نیمی از جمعیت جهان را تشکیل میدهند، قد علم کرد۰ و او عاشقانه و آشکارا در کنفرانس «بدشت» رفع حجاب کرد۰ میګویند در سال ۱۲۶۴ هجری قمری و ۱۸۴۸ میلادی تعداد ۸۱ نفر از ملا ها و عالمان دین در کنفرانس «بدشت» نزدیک دهکده شاهرود اجتماع کردند۰ طاهره قره العین تنها زنی بود در آن کنفرانس شرکت کرده بود و در یکی از روز ها که همه حاظر بودند ناکهان طاهره بدون حجاب اسلامی وارد این جمع شد و حاضران که با تعجب و حیرت، ترس وحشت متوجه او شدند و به طور خشم ناک از بی پروایی او عکس العمل های مختلفی نشان دادند، یک تن ګلوی خود را میبرد و عده ای رو به فرار میګذارند ګویا اینکه دنیا به آخر رسیده باشد،اما جازبه و سحر بیان و استدلال و منطق طاهره اکثریت را به سکوت واداشت۰ طاهره درین نشست دو منظور را پیشکش نمود ، نخست رهایی « باب» را از زندان و دوم اعلان قوانین جدید از جمله تساوی حقوق زن و مرد، نسخ تعالیم و احکام کهنه ګذشته۰ سخنان محکم و شیوا صدای رسا ونفوذ کننده ای او تا اعماق دل و جان حاضرین اثر ګذاشت ۰ در همین جلسه « بدشت» طاهره به جرم سخن راندن از حقوق برابر زن و مرد و نسخ تعالیم اسلامی مورد پیګرد ماموران امیر کبیر قرار ګرفت و بیش از چهار هزار تن بابیان را به قتل رساندند طاهره نخست به قریه ( واز) از نواحی(نور) مخفی شد و از آن جاعازم تهران شد سپس دستګیر و به زندان انداخته شد طاهره مدت سه سال در منزل کلانتر زندانی بود ۰ در همین ایام ناصرالدین شاه قاجار شجاعت و زیبایی اشعار او را ستود و به وی نامه فرستاد،اګر تو عقیده ات را نسبت به « باب» ترک کنی ومسلمان حقیقی شوی من ترا مقام شایسته ای خواهم داد و ترا به عنوان ملکه انتخاب خواهم کرد۰ اما طاهره در جواب قطعه شعر ذیل را به شاه فرستاد:
توتاج وتخت و ملک سکندری من وراه و رسم قلندری
اګر آن خوش ا ست تودر خوری وګر این بد است مرا سزاست
چون قره العین از دین بابی دست نکشید، ناصرالدین شاه او را مجددا به خانه کلانتر فرستاد و به امید اینکه شاید در اثر مشوره های زنان درباری ذهنیت او تغیر کند ولی طاهره کفت: اګر از من بار بار بپرسند جز اعتراف به آیین خود پاسخی نخواهم داد۰ جواب طاهره مجددا به شاه رسید و شاه دستور داد تا او را خفه کنند۰ «کنت دوګبینو» در کتاب معروفش بنام مذاهب و حکم در آسیای مرکزی ګفته است: من شاهد مرګ طاهره بودم، طاهره را که ۳۶ سال داشت نخست خفه ګردید، بعد سوزانیده شد و به چاهی انداختند و با سنګ و خاک چاه را پًر کردند۰ کنت میګوید: جان باختن او بزرګترین جان بازی بانوی آزادی خواه در ایران بود او پیش از شهادت اش بهترین لباس را پوشید و با عطر ګلاب خود را معطر نمود۰ او را به عنوان خانه صدر اعظم شبانه به باغ ایلیخانی برده و غلام سیاه در حال مستی دستمالی را در دهنش قرار داده اورا خفه کرد۰ آخرین سخنان طاهره این بود شما میتوانید هر ګاه که اراده کنید مرا به قتل برسانید اما جلو پیشرفت و مبارزه زنان را برای آزادی و برابری نمیتوانید بګیرید۰
نظریات دانشمندان در مورد طاهره قره العین: ادوارد براون مستشرق انګلیسی، ظهور بانوی چون طاهره را که در هر عصرو در هر کشوری از نوادر زمان میداند۰ البته او مقام طاهره را نتنها به شاعری او نسبت میدهد بلکه مقام اورا به سنت شکنی و بت افګنی و شهامت ، شجاعت وجسارت ستایش میکند۰ سرودن شعر یکی از کمالات و قریحه طبیعی او بود که از حالات جزبه و شوق و شور بی پایان عرفانی او سر چشمه ګرفته است۰ او به اشعار عرفانی علاقه خاص داشت و به شوق آنرا می سرود۰ ازاشعار او بسیار محدود در دسترس است۰ اکثرا مورد غارت ماموران قرار ګرفته و سوختانده شده۰
به ګفته ای عباس افندی : طاهره در تقریر آفت دوران و در احتجاج فتنه جهان بود۰
دوکتور الوردی مینویسد: طاهره متعلق به زمان خود نبود بلکه صد سال پیشتر به دنیا آمده بود۰
سارابرنارت معروفترین هنر پیشه تیاتر فرانسه در نیمه قرن نزدهم از دو نویسنده زمان خود«کاتوله منده» و «ژولی بوا»خواهش کرد که نمایشنامه ای در باره این ژاندارک ایرانی بنویسید تا من آنرا بروی صحنه بیاورم۰
کرینه ویسکایا دراماتیست مشهور روس همچنین نمایشی را در تیاتر سن پطر ز بورګ اجرا کرد که بعد از آن نمایش تولستوی نویسنده صلحجوی مشهور روس به نهضت بابی و بهایی کنجکاو و علاقمند شد۰ ودر همین عصر راجع به طاهره قره العین متجاوز از یکصدو هشتاد کتاب، رساله و خطابه به زبان های فارسی ، عربی،انګلیسی، فرانسوی،آلمانی و روسی نوشته شده است۰در اخیر پیام کوچکی از طاهره به زنانجهان را به نقل میګیریم:شما برابر با مرد ها بدنیا آمده اید، نترسید به مبارزه برخیزید، از حق خود و هم جنسان تان در برابر بیعدالتی ها دفاع کنید۰ پیشقدم شوید، شکننده سنت های پوسیده و رنج های تاریخی شوید۰ خود را با زیور علم و دانش، عدالت و حقیقت ګویی، حقیقت پرستی بیارایید۰شما تنها با همین سلاح میتوانیدبه جنګ تعصبات و خرافات بروید۰ تا برای حق تساوی زنان خدمت کنید۰
اقتباس از مجله آیینه جهان۰
نجیبه آرش