شاه محمد ولیخان دروازی مرد سیاست و تدبیر :
بحضور حضار محترم جلالتمآب وزیر خارجۀ دولت اسلامی افغانستان و اعضای عالیقدر سمینار عالی شاه محمد ولیخان دروازی وکیل السلطنت اعلیحضرت شاه امان الله غازی سلام و احترام تقدیم میگردد.
در بارۀ شاه محمد ولیخان دروازی یا این شخصیت بی بدیل در سیاست و تدبیر بعد از شهادتش حکومت های وقت تا دوران آخرین زعیم خاندان محمد نادرشاه خان کسی اجازه نداشت تا بنویسد، یک مقاله بنام مستعار «حبیب زاده» از شادروان سید قاسم رشتیا در کابل بوقت رژیم پیروان روسها بطبع رسید ولی دیگران در اطراف آن تبصره ننمودند چونکه همه عکسها، اسناد و معلومات از میان برده شده بود.
در امریکا یک سلسله مقالات دنباله دار را اینجانب شهرانی در جریدۀ «امید» دربارۀ حیات پر بار، لیاقت، کاردانی و سیاستمداری شاه محمد ولیخان دروازی نوشتم و در آن مضمون خواهش نمودم که نویسنده گان منبعد کلمۀ «شاه» را طبق سنت مردم قهرمان درواز و بدخشانیان پیش از نام شان علاوه نمایند، اتفاقاً بعد از آن اکثر دانشمندن آن خواهش را پذیرفتند، چونکه کلمه «شاه» جزء نامشان بود.
درواز نام بلند آوازه ییست که با داشتن صفات عالی لقب افسانوی «کوه قاف» را بدو نسبت میدهند، مردم روشنفکر، بیدار و با فرهنگ درواز به فرهنگی بودن شهرۀ آفاق اند، به همان گونه که تاریخ درواز قدیم است شعرای درواز از حساب بیرون میباشد، جناب دانشمند گرامی نجیب بیضایی بعد از اختصار در دو جلد شعرای درواز را تهیه داشته اند، همچنان که شادروان استاد محمد نادر سروری مؤسس مکتب درواز شعرای درواز را در مجلۀ «عرفان» بطبع رسانیده بودند.
دانشمند ارجمند دکتور جمال الدین سینا دلیری درین اواخر کتابی را تحت عنوان «محمد ولیخان دروازی مظهر تدبیر و آزاده گی» تألیف نموده است.
دکتور عبدالرحمن زمانی دانشمند عالیقدر علاوه از اینکه دکتور طب میباشند کتابهای تاریخ را با اسناد زیاد تألیف و بطبع رسانیده اند که در بارۀ شاه محمد ولیخان دروازی نوشته هایشان قابل تحسین و آفرین میباشد، جناب دکتور زمانی نواسۀ غازی میر زمان لوی خان کنری هستند.
درواز شناسان دروازی مانند مجید سکندری و رحمت الله بیژنپور شخصیت هایی میباشند که بدرواز و دروازیان خدمات زیادی را انجام داده اند که قابل تقدیر میباشند.
بعد از سال دو هزار مسیحی زمانیکه مقاله دربارۀ شاه محمد ولیخان دروازی به نشر رسید، شخصیت های گرامی چون استاد سید قاسم رشتیا، داکتر روان فرهادی، محمد هاشم زمانی (فرزند لوی خان غازی میرز مان خان)، خالد صدیق چرخی (فرزند غلام صدیق خان چرخی وزیر خارجۀ دوران شاه امان الله خان) و یکتعداد علاقمندان در موضوع از اینجانب خواهش نمودند تا کتابی بنام ابر مرد سیاست و تدبیر شاه محمد ولیخان دروازی تألیف نمایم.
چون قبلاً تا اندازه یی مواد از قسمت تاریخ شاهان درواز و اسناد دیگر را بدست داشتم آغاز بکار نمودم، اسناد دورۀ کار شاه محمد ولیخان دروازی را زیاده تر از طریق فرزند شان جناب احمد ولی سروش بدست آوردم، همچنان یکتعداد اسناد دیگر را روانشاد استاد آصف آهنگ برایم فرستادند، ایشان فرزند میرزا مهدی خان چنداولی میباشد که با شاه صاحب محمد ولیخان یکجا به امر نادرخان به شهادت رسانیده شده اند.
بوقت تحریر کتاب «شاه محمد ولیخان دروازی» در هر چند روز با فرزند شان هنرمند پرآوازه استاد شاه ولی، ولی ترانه ساز تماس میگرفتم و در قسمت مؤثقیت معلومات دست داشته نظر میدادند، بعد از تکمیل کتاب استاد ترانه ساز کتاب را از آغاز تا انجام مطالعه فرموده و تقریظی بدان ارتباط نوشته، توافق و تصدیق خود را در مورد متن کتاب نشان دادند که درج کتاب میباشد.
همچنان شاعر شیوا بیان جناب احمد ولی سروش فرزند دیگر شاه صاحب محمد ولیخان دروازی متن کتاب را در همه موارد تصدیق نموده که نوشتۀ شان درج کتاب گردیده است، به این ترتیب متن کتاب را فرزندان شاه صاحب خوانده و تأیید نموده اند.
جناب شاه صاحب عبدالولی جان ولی در خصوص شجرۀ فامیل شان و دیگر موارد همکاری های بیدریغ کرده اند.
شاه محمد ولیخان دروازی در حقیقت شخص دوم کشور ما بعد از شاه امان الله خان غای میباشد که در حصول استقلال افغانستان نقش اساسی داشته و پلان های دفاع از وطن را با همرزمان طرح مینموده است.
دو نفر خواهرزاده گان شاه محمد ولیخان دروازی میر یار بیک خان و میر زمان الدین خان بقول شاه امان الله خان اشراف زاده گان و فرزندان شاه بدخشان شهزاده حسن میباشند که بفرمودۀ استاد برشنا آنان از هنرمندان و مهندسان جلیل القدر بودندکه اینجانب ایشان را در زمرۀ هنرمندان در کتاب «هنر در افغانستان» شامل ساخته ام، بقول میر غلام محمد غبار، پوهاند عبدالحی حبیبی، پوهاند سید سعدالدین هاشمی و دیگر بزرگان تاریخ آن دو برادر در جمع مشروطه خواهان اول با شاه امان الله خان غازی و شاه محمد ولیخان شامل بودند.
شاه محمد ولیخان دروازی بحدی مورد اعتماد شاه امان الله خان غازی بود که در سفر نُه ماهه اش تمام امور اداری و سیاسی مملکت افغانستان را منحیث وکیلش به وی سپرد، در حالیکه می توانست بجای شاه صاحب برادران ویا اقارب نزدیک و قابل اعتماد خود را بوکالتش انتخاب و تعیین نماید ولی میدانست که شاه صاحب در سیاست، صداقت و کاردانی و تدبیر و اداره شهرۀ آفاق بود..
گذشته از آن شاه محمد ولیخان دروازی منحیث معرفی کنندۀ استقلال افغانستان در جهان آنروز تا به امریکا سفر نموده و مؤفقانه واپس به افغانستان تشریف آوردند، وی وظایف وزارت های خارجه و دفاع را با چندین وظیفۀ دیگر با کفایت و درایت خاص نیز انجام داده است.
اما سر انجام این سیاستمدار بزرگ، خادم صادق افغانستان و مشاور خاص غازی امان الله خان از دست نابکاران دسیسه ساز و ایجینت های بیگانه گان با جمعی از وطن دوستان بیرحمانه بشهادت رسانیده میشوند.
ناگفته نماند که بوقت تحریر کتاب «شاه محمد ولیخان دروازی» استاد شاه ولی ترانه ساز مکرراً میفرمودند که اگر کسانیکه دربارۀ پدر شهیر و نامور شان کتاب، رساله ویا مقاله یی مینویسند، لازم است که از مبالغات بیجا در خصوص پدر بزرگوار شان دست بردارند، «مدح بما یشبه الذم» را مثال میدادند و حق هم همینست که در هر وقت باید حقیقت گفته شود.
اگرچه بعد از برگشت شاه غازی امان الله، شاه صاحب به کارهای اصلاحی شان بصورت عاجل توافق نداشتند ولی بفرمودۀ فرزندان شاه صاحب روابط شخصی و فامیلی شان همچنان پا برجا و محکم بود.
در خاتمه لازم است از جلالتمآب وزیر عالیقدر خارجۀ افغانستان صلاح الدین خان ربانی اظهار امتنان و سپاسگذاری گردد که وسیله تشکیل این سمینار عالی و با شکوه دربارۀ یکی از ابرمردان سیاسی و تاریخی افغانستان شاه محمد ولیخان دروازی شدند که در سیاست، تدبیر و آزاده گی آیۀ وقت خود بودند.
آرزو میرود بعد از این سمینار شخصیت های نامدار دیگر افغانستان چون مبارز بزرگ ملی، میر زمان الدین خان، غلام نبی خان چرخی و دیگر نامداران که جانهای عزیز شان را در راه استقلال و خدمات به جامعۀ افغانستان فدا کرده اند مجالس بزرگداشت و ارجگذاری از کارروایی هایشان برپا گردد.
پیشنهاد این نویسندۀ کتاب «شاه محمد ولیخان دروازی» بحضور حضار گرامی چنین است که بنام شاه صاحب یکی از جاده های کابل مسمی گردد و ضمناً یکی از تالارهای وزارت جلیلۀ خارجه باسم «تالار شاه محمد ولیخان دروازی» نامگذاری شود.
با عرض حرمت
پروفیسور دکتور عنایت الله شهرانی
اندیانا– ایالات متحدۀ امریکا
جولای 2018 میلادی