تاریخچهء قصر جبل السراج : عبدالواحد هاشمی


جبل السراجکار اعمار ارگ جبل السراج درسال 1905 بدستور امیر حبیب الله سراج الملة و الدین آغاز گردیده و درسال 1907 میلادی به اتمام رسیده است، امیر حبیب الله براین قصر ( سراج الامصار) نام نهاد وتا زمان غازی امان الله خان به عنوان مقرشاهی از این کاخ استفاده می شد.

به اساس نقل قول محمد ایوب خان فرزند سرورخان پروانی قاضی خانی، که در زمان اعمار این قصر مسئولیت امور مالی و نظارت کار آن را داشت، زمین این کاخ حین مراجعت امیر عبدالرحمن خان ازبخارا در سال 1880 میلادی به درخواست وی از سوی رفیق و یار همرزمش سرورخان پروانی به وی بخشش شده بود، چون وقتی امیر عبدالرحمن خان به جبل السراج اقامت داشت رو به سرورخان پروانی کرده گفت :

( برادر سرورخان اگردرکابل به مشکل برخوردیم، چی تدبیر داشته باشیم و کجا بود وباش کنیم ؟ سرورخان در جواب گفت: در پروان اقامت می کنیم ! همان بود که زمین محل اعمار قصر را از ملکیت شخصی خود به امیر موصوف بخشش نمود. این ایده بوسیله فرزندش امیر حبیب الله سراج الملة و الدین در 13 شعبان 1325 هجری قمری مطابق 1283 هجری شمسی و 1905 میلادی تحقق یافت.

احمد علی کهزاد در کتاب افغانستان در پرتوتاریخ می نویسد: مرحوم حبیب الله خان تقریباً در همان جایی (از پروان) که اسکندر بناء اسکندریه را گذاشت، در حدود 2300 سال بعد اساس معتبر ارگی را نهاد. مساحت زمین قصر (50) جریب زمین بوده، که دارای هشت برج بزرگ در دورا دور آن ساخته شده ، حوض آب بازی به شکل پخته از سنگ مرمر خارجی در آن کار شده، یک تعمیر دومنزله درغرب ارگ ساخته شده بود که در زینه های آن سنگ مرمر و در مسطح اتاق ها از چوب ارچه بارنگ های مرغوب استفاده شده بود، در اطراف داخلی ارگ 150 اتاق به استفاده محافظین ساخته شده بود که اکثر عساکر نظامی در همین اتقاق ها و برج ها جابجا بودند و از ارگ محافظت میکردند.

شیشه ها هم از بلور پنج ملی کارشده بود، مواد تعمیراتی که در اعمار ارگ کار شده بود به شکل پخته و خام بود، دیوار ها و برج ها از گل محلی اعمار شده که در آن سوراخ های ترصد هنوزهم موجود است.ارگ در چهار اطراف زمین هایی برای سرسبزی دارد.امیر حبیب الله سراج الملة و الدین در تابستان با خانواده خود در این قصر سپری می کردند که تفریه گاه تابستانی او بود.

این بناء ارزشمند راز ها و حکایاتی را از زمانه های دور در خود جاداده است و نکات برجسته ای از مهندسی و معماری پیچده ای تیموری و غوری که مبین فرهنگ و مدنیت مردم این خطه باستانی است در دیوار ها، برج ها و در اشکال گوناگون در ها وپنجره های آن، فراوان وجود دارد که قلب هرانسان هنر دوست را به خود می کشاند و ذهن هر پژوهشگری را به شگفتی وامیدارد.

قصرتاریخی جبل السراج ( سراج الامصار ) با آغاز جنگ ها و اشغال افغانستان توسط قشون شوروی به مر کز استقرار عساکر نظامی مبدل گردید و به مرور زمان از اثر جنگ ها و حوادث طبیعی ساختمان آن تا هشتاد فیصد ویران گردید.

عبدالواحد هاشمی.مآخذ:

1- افغانستان در مسیر تاریخ، میرغلام محمد غبار

2- افغانستان در پرتوتاریخ، احمد علی کهزاد

3- پروان در پویه تاریخ، غلام صادق حیدری

4- افغانستان تاریخی، دوکتور حسین یمین

ارسالی: الحاج صادق حیدری