در آغاز حلول ماه مبارك رمضان هستيم. كم كم به اين ماه نزديك شده و به ضيافـت پرشكوه و بي بديل يگانه خالق هستي و محبوب يكتا و دوست بي همتا دعوت مي شويم. ماهـي كه سر تا سر آن خير و بركت و نور و رحمت است. پیشاپیش این ماه را به تک تک شما سروران گرامی تبریک و تهنیت می گویم!.
بدين ملحوظ، مايلم مقالاتـی را به اشتراك عزيزان بگـذارم كه جهات و محتويات اين ماه را داشته باشد و هركس به اندازه ی ديگ ادراك و استعداد خود استفاده نموده و فيض مضاعفی را نصيب خود بگرداند، و بنده ي حقير را صرف از دعای خير خود برخوردار نمايد.
————–
آيات مـحكـم و متـشابـه در قرآنكريم
به چه معنـی است و چه تفاوتـی با هم دارند؟
ـــــــــــــــــــــ
در سوره ی مباركه ی «عمران آيـه ی 7 » آمده است:
هُـوَ الَّــذِي أَنــزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَــابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَــاتٌ هُــنَّ أُمُّ الْكِتَـــابِ
وَأُخَرُ مُتَشَــابِهَــاتٌ ۖ
فَــأ مّا الَّذِينَ فِي قُــلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ ۗ
وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ
يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ
او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد، که قسمتی از آن، آیات «محکم» [= صریح و روشن] است؛ که اساس این کتاب می‌باشد؛ (و هر گونه پیچیدگی در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می‌گردد.)
و قسمتی از آن، «متشابه» است [= آیاتی که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفی در آن می‌رود؛ ولی با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می‌گردد.]
اما كسانی که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه‌انگیزی کنند (و مردم را گمراه سازند)؛ و تأويل به رأی يا تفسیر (نادرستی) برای مردم ارائه بدهند؛ در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم (پيغمبران و عارفان)، نمی‌دانند.
(آنها که به دنبال فهم و درکِ اسرارِ همه آیات قرآن در پرتو علم و دانش الهی اند)، می‌گویند: «ما به همه ی‌آن ایمان آوردیم؛ همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز صاحبان عقل، متذکر نمی‌شوند (و این حقیقت را درک نمی‌کنند).
مُحْكَـم و مُتَــشابه
ـــــــــ
1ــ محــكـم: آيتی است كه به دليل جلـیّ يا خفـیّ، علم بدان حاصل شود.
2 ــ و متشــابـه: آيتـی است كه راه معرفت بدان نباشد، و فقط خداوند مي داند و راسخون در علم و بس.
به عبارت دیگر:
.ــ محكم: آن است كه معنی آن روشن باشد ــ و متشابه: آنچه معنـی اش واضح نباشد.
33 ــ محكم: آن است كه حكمت آن مفهوم و معقول شود ــ و متشابه: برخلاف آن، حكمت آن قابل فهم و ادراك نباشد. مانند اختصاص روزه به ماه مبارك رمضان و نظاير آن.
نكــات مهــم و ضروری
ــــــــــــــ
در اين آيه، چند سؤال مطرح است:
سؤال اوّل:
قرآن در يكجا همه ى آيات خود را محكم دانسته و فرموده: «كتاب اُحكمت آياته» و در جای ديگر همه را متشابه دانسته و فرموده: «كتـــــاباً متشابهــــاً» ولى در اين آيه بعضى را محكم وبعضى را متشابه معرّفى نموده است، مسأله چيست؟
پاسخ:
آنجا كه فرمود: تمام آياتِ قرآن محكم است، يعنى سخن سست و بی اساس در هيچ آيه اى نيست ـــ
و آنجا كه فرمود: همه ى آيات متشابه هستند، يعنى سيستم و آهنگ آيات قرآن، هماهنگ، يكنواخت و شبيه بهم است..
اما با آنهم، از نظر فهم مردم همه ى آيات يكسان نيستند، بعضى صريح و روشن و قابل فهم برای عموم مردم، ولى بعضى داراى معانى بلند وپيچيده اند كه همين امر موجب شبهه و اشتباه آنان می گردد.
سؤال دوّم:
چرا در قرآن آيات متشابه به كار رفته است؟
پاسخ:
اوّلاً: وجود آيات متشابه زمينه ى فكر و تدّبر در آيات را براي مردم فراهم مي كند.
ثالثاً: متشابهات وسيله آزمايش مردم است. گروهى كژانديش، از لابلاى آنها به سراغ اهداف شوم خود می روند و گروهى انديشمند، با مراجعه به محكمات، معناى صحيح آيات را كشف می نمايند.
سؤال سوّم:
نمونه آيات متشابه كدام است؟
پاسخ:
در قرآن می خوانيم: «الى ربّهــا ناظرة» در قيامت، چشمها به پروردگارشان می نگرند. چون عقل سليم، جسم بودن را براى خداوند محال می داند و در آيات ديگر قرآن نيـــز می‌خوانيم: «لاتدركه الابصار» چشمها او را درك نمی كنند، لذا می فهميم كه مراد از نگاه به پروردگار، نگاه به لطف و عنايت او در دنيا و يا پاداش او در قيامت است.
همچنين مراد از «دست خدا» در آيه ى «يداللّه فوق ايديهم» قدرت اوست، چنانكه در فارسى نيز می گوييم: فلانى در فلان شهر يا اداره دست دارد، يعنى قدرت دارد. وگرنه خداوند كه جسم نيست تا دست و پا داشته باشد. قرآن نيز می فرمايد: «ليس كمثله شىء» او همانندى ند ارد.
اين گونه آيات، سبب انحراف ساده انديشانى شده كه به آيات ديگر توجّه ندارند و شايد به جهت همين خطرات باشد كه قرآن، خود به ما سفارش نموده است هنگام قرائت قرآن از شرّ شيطان به خداوند پناه ببريد «فاذا قرأت القرآن فاستعذ باللّه من الشيطان الرجيم»
سؤال چهارم:
تأويل قرآن به چه معناست؟
پاسخ:
مراد از تأويل، اهداف و معارف و اسرار پشت پرده و درونمايه ی آيات مباركه است. نظير تعبير خوابى كه حضرت يوسف ديد و بعد روشن شد و يا اسرارى كه در شكستن كشتى توسط خضر و موسى بود كه بعد روشن شد.
پيام های‌اين آيه چيست؟
ــــــــــــ
1- هر كس همه ى آيات را نمی‌فهمد. «و اُخر متشابهات»
2- قلبهاى منحرف، منشأ فساد و فتنه است. «فى قلوبهم زيغ فيتّبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة»
3- فتنه، تنها آشوب نظامى و فيزيكى نيست، تفسير به رأى و تحريفِ فرهنگ و معانى آيات، نيز فتنه است. «ابتغاء الفتنة»
4- گاهى حقّ دستاويز باطل می شود. «ابتغاء الفتنة»
5 – هدف نهايى و مقصد اعلاى آيات الهى را تنها خدا و راسخان در علم می دانند. «ومايعلم تأويله الا اللّه و الراسخون فى العلم»
6- نام راسخان در علم در كنار نام پاك خداوند آمده و مقامشان بعد از مقام الهى است. «ومايعلم تأويله الا اللّه و الراسخون فى العلم»
7- علم، درجاتى دارد كه بالاترين آن، آشنا شدن به تأويل و رسيدن به هدف نهايى است. «ومايعلم تأويله الا اللّه و الراسخون فى العلم»
8 – عالمان واقعى بی‌تكبّرند. «والراسخون فى العلم يقولون امنّا به»
99- گرايش به باطل، مانع از رسوخ علم است. «الراسخون فى العلم» در برابر «فى قلوبهم زيغ» قرار داده شده است.
10- هر چه را نمی فهميم انكار نكنيم. «كل من عند ربّنا»
11- نزول آيات محكم و متشابه، در مسير تربيت است. «كل من عند ربّنا»
ربّنـا لا تــزغ قلــوبنــا بعـد اذ هــديتنــا و هب لنا من لدنك رحمة!