آستان لوگر از اپاختر یا شمال به آستان یا ولایت کابل از خاور یا غرب به استان یا ولایت وردک ، از سوی باختر یا شرق به استان های ننگرهار ، و پکتیا و از سوی نیمروز یا جنوب به استان های غزنی و پکتیا وابسته است.
توپولوژی یا ریشه شناسی نام لوگر : ولایت لوگر را کوه بزرگی از بخش شرق و جنوب وابسته ساخته است ، واژه لو گر از دو واژه ساخته شده است ، واژه لو یا لهو و واژه گر : واژه لهو در زبان اوستایی و سنسکرت به چم یا معنی پرنده بلند پرواز آمده است و واژه گر نیز در سنسکرت به معنی کوه است که تا هنوز هم در زبان پشتو به گونه گر یا غر وجود دارد. پس لهو گر منطقه پرنده بلند پرواز معنی می دهد. برخی ها از جمله جناب حبیبی صاحب واژه لو گر را از دو واژه ترکیب می داند ، واژه لوی و واژه گر که لوی در زبان پشتو به معنی بزرگ است و گر به معنی کوه یعنی منطقه کوه بزرگ .
از دید این قلم واژه لوی از وامواژه های ترکی و مغولی در زبان پشتو است ، که به معنی ماهی بزرگ می باشد ، و این واژه در سده های یازدهم در زبان پشتو به کار رفته است و پیش بر این در زبان های فارسی ، تخاری جنوبی ، یا کوشانی جنوبی به کار نمی رفته است ، در حالی که نام لوگر پیش بر این نیز به کار رفته است چنانی که در تاریخ مغول تالیف اقبال رویه ۶۱ چنین آمده است ، لوگر از آبادی های نزدیک غزنین است .
ناصر خسرو نیز نام لوگر را چنین بکار برده است :
چگونه کرد مر آن دلهرای بی دین را + نشانی چون کند از باز پیش در لوگر .
از اینرو نام لوگر به هیچروی از واژه لوی به معنی بزرگ ساخته نشده است ، بلکه به معنی منطقه ای که پرنده های بزرگ در آن پرواز می کند ، مانند اپارتا سینا که در اوستا به معنی بلند تر از پرواز شاهین آمده است. که نام پیشین کوه هندوکش می باشد.
شهرستان یا ولسوالی برکی برک و برکی راجان :
ناحیه یی است در جنوبغرب یا نیمروز خاوری شهر پل علم مرکز ولایت لوگر که در آن اغلب مردمی که آنها را برکی می گویند و به در پیشین زمانه ها به زبان اورمری سخن می گفتند زیست می کنند. امروز مردم برکی به زبان فارسی و برخی ها به زبان پشتو یا افغانی نیز سخن می رانند. برکی ها در برکی شهر کابل نیز زنده گی می کنند که به زبان فارسی کابلی گپ می زنند. گروهی دیگری از برکی ها در منطقه کانی گروم وزیر ستان شمالی زنده گی می کنند که به زبان اورمری تا ایدون نیز سخن می زنند. که این زبان از خانواده زبان های اندوایرانی است و مورگن سترن زبان شناس دنمارکی در کتابی در باره زبان های اندو اریانی نیز ویژه گی های آن را بیان نموده است و همچنان شخصی به نام غلام محمد خان کتابی به نام قواعد برگت دستور زبان اورمری را نگاشته است.
ریشه شناسی نام برکی : واژه برک در اوستا به گونه ای Uparökara در پهلوی Aparkara شده است و به معنی یا چم کار های بزرگ می باشد. و در فارسی برک و برکر شده است به معنی مردمی که به آنها کار های بزرگ داده می شود. این نام به گونه برکر شاعران نیز به کار برده اند . دقیقی گوید: عدو را بهره از توغل و پاوند + ولی را بهره از تو تاج و برکر . و این برکر به معنی بهره و نصیب کار های برازنده . معنی می دهد.
بابر نیز در تزک خود نام مردم برکی را چنین آورده است :
( در عده یی از قریه ها وعلاقه های کابل پشه یی ها ، پراچی ها ، تاجیکها ، برکی ها و افغانها( پشتون ها ) زنده گی می کنند. و در منطقه کابل به ۱۲ زبان سخن گفته می شود: عربی ، فارسی ، ترکی ، مغلی ، هندی ، افغانی( پشتو) ، پشه یی ، پراچی . گیری ، برکی و لغمانی .
از نگارش بابر پیداست ، که نام برکی از همان مردم برک و برکر گرفته شده است .
سجاوند یا سگاوند:
در حدود العالم مولف ناشناس با حواشی مینورسکی چاپ کابل در مورد سجاوند چنین آمده است:
سگاوند شهرکی است بر دامن کوه نهاده شده و حصاری محکم دارد و ناحیت است با کشت وبرز زیاد ( رویه ۳۹۳) .
درسی یو کین اثر هیوان تسنگ زایر چینی نگاشته است : که در سگاوند چندین صد مهادژ وهزار راهب وجود دارد .
در اینجا نزدیک به ده استوپه از زمان آشوکا و چندین بتکده برهمنی که در آن پیروان مذاهب گوناگون به پرستش می پرداختند وجود داشت .
آیین مهر پرستی سونا نیز از مهر پرستی ( ارونا) کاپیسا اینجا آمده بود ودر بخش جنوبی این شهر در کوه سونا گر وجود داشت که شهزاده گان برای نیایش آنجا می آمدند .
ناحیه سگاوند تا زمان عمرو لیث شاه صفاری و کالو شاه کابلشاه وجود داشت ، که عمرو لیث کالو شاه را شکست داد و او در سگاوند رفت و دو سال دیگر آنجا زنده بود ، تا آنکه عمرو لیث سگاوند رانیز فتح کرد و تمام مهادژ یا معابد را ویران کرد و بتکده ها را به خاک یکسان نمود .
ریشه شناسی نام سگاوند: در سجاوند یا سکاوند بتکده بزرکی بود به نام سکاونتی از اینرو نام سگاوند از نام همین بت بزرگ سکاوند گرفته شده است یعنی شهر که سگاونتی آنجا جابجا بود. و پسان ها به سجاوند و سگاوند تغییر خورده است.
با درود ومهر
دکتر حمیدالله مفید