هزار خُم نکند مست، می پرستان را
چنان که ذرهٔ خاکی، وطنپرستان را. “پژواک”
عبدالرحمن پژواک دیپلماتِ ارشد و نامدار افغانستان، فرزند قاضی عبدالله در سال ۱۹۱۹ میلادی در یک خانوادهٔ روشن و متدین در بالاحصار تاریخی غزنی چشم به جهان گشود و بعد از ۷۶ سال عمر پربار و کار و تلاش برای سعادت، خوشبختی و غنامندی ارزش های ملی افغانستان، در سال ۱۹۹۵ در شهر پیشاور دیده از جهان بست و در قریهٔ آبایی اش، “باغبانی”، در ولایت ننگرهار به خاک سپرده شد.
معلومات بیشتر
د افغانستان نامتو سیاستوال، شاعر اومبارز لیکوال ښاغلی عبدالرحمن پژواک د قاضی عبدالله ځوی د ۱۹۱۹ کال (دافغانستان د خپلواکی د اعلان کال) د مارچ د میاشتی په اومه نیټه د غزنی ولایت په تاریخی بالاحصار کښی زیږیدلی او د ۱۹۹۵ کال د جون د میاشتی په اتمه نیټه (چی د عاشورا د ورځی سره مصادفه وه) د ۷۶ کالو په عمر په پیښور کښی وفات او د باغبانی په کلی کښی په خپل پلرنی هدیره کښي خاورو ته وسپارل ښو.
ښاغلی پژواک د مطبوعاتی او فرهنګی چارو سربیره د بهرنی سیاست په ډګر کښی ستر ملی خدمتونه تر سره کړی دی. ده لومړی د “وفا” او “ارمانجن” تر نامه خپل آثار او شعرونه لیکل او ورسته یی د پژواک تخلص غوره کړ چی د په ریښتیا هم د افغانی او نړیوالی ټولنی د آرمانونو او ژغ انعکاس ورکونکی وو.
دی لومړی د بهرنیو چارو په وزارت کښی په مطبوعاتی دنده و ګومارل شو.
ښاغلی عبدالرحمن پژواک په بیلابیلو موقفونو کښی دندی تر سره کړی دی. یو وختی داصلاح ورځپاڼی مسئول مدير، او وروسته په باختر رسنی آژانس کښی د خبرونو مسئول وو. تر هغه وروسته پژواک د افغانستان د اطلاعات او کلتور عمومی مدیر او بيا د پښتو ټولنی رئیس و ټاکل ښو.
د ښاغلی پژواک ځینی مهمی دندي :
۱۹۴۶ تر ۱۹۵۱ په واشنګټن او وروسته په لندن کښی د افغانستا ن د لوی سفارت کلتوری اتشه
د دې ماموريت په دوره کښې د سکاټلنډ د ادنبری په پوهنتون کښی یی د ژورناليزم او نړيوالو اړيکو په څانگه کښې خپلې زده کړې مخ ته يوړې.
۱۹۵۱ تر ۱۹۵۷ د افغانستان د بهرنیو چارو په وزارت کښی د ملګرو ملتونو د دفتر آمر
۱۹۵۵ کال کښی د اندونیزیا په باندونګ کښي د ناپیلو هیوادونو غونډو کښی د افغانی هئیت غړی وه چی د دناپیلو هیوادونو د غورزنګ د بڼست ډبره هم په کښی کیښودله ښوه.
۱۹۵۸ د افغانستان دائمی نماينده په ملګرو ملتونو کښی
۱۹۶۱ تر ۱۹۶۳ په ملګرو ملتونو د بشری حقوقو د کميسيون رئيس
۱۹۶۳ د ملګرو ملتونو د خاص استازی په توګه په ويتنام کی د ویتنام دحکومت او بودايی ټولنی تر منځ اړیکو سمول
۱۹۶۶ په ملګرو ملتونو کښی د یوويشتمی عمومی اسامبلی رئیس
۱۹۶۷ په ملګرو ملتونو کښی د ځانګړی ټولنی رئیس
ښاغلی پژواک لومړی د ادبیاتو د اکاډيمی رئيس وو او وروسته تر هغه د همدغی اکاډيمی افتخاری غړی وو په عین وخت کښی پژواک د تاريخ د ټولنی غړی وو.
ښاغلی پژواک د ۱۹۷۸ تر ۱۹۸۲ د افغانستان د لوی سفير په حيث په بن ، لندن او نوی ډيلی کښی دندی تر سره کړي دی.
د پخوانی شوروی اتحاد د حمایی لاندی رژیم ځواک ته د رسیدو څخه وروسته ښاغلی پژواک بیرته هیواد ته را ستون ښو چی د نوموړی رژیم له خوا خپل کور کښی نظر بند او تر څارنی لاندی ونیول ښو.
په کال ۱۹۸۲ کښی د معالجی لپاره که هیواه څخه بهر ډهلی ته ولاړ او څو موده وروسته پیښور ته ولاړ.
دهغه ملی دریځ او تګلاره د پاکستان د دولت د ناخوښی لامل ښو او پاکستانی چارواکو ښاغلی پژواک یو “نامطلوب سړی” اعلان او له ده څخه یی د پاکستان د خاوری د پریښودلو غوښتنه وکړه.
په پاى کښې ښاغلی پژواک د ملگرو ملتونو د پناه اخيستونکو د دفتر په منځگړيتوب امريکا ته لاړ.
په کال ۱۹۹۱ کښی ښاغلی پژواک له يو لړ فعاليتونو او درملنې وروسته د ويزې په ترلاسه کولو سره يوځل بيا دافغانستان په اړه په يوسيمينار کښې دگډون په اړوند پاکستان ته لاړ.
د ښاغلی پژواک استوگنځى يوځل بيا د افغانانو، پوهانو، کورنيواو بهرنيو خبريالانو او د هېواد د يو زيات شمېر خلکو دليدنو او کتنو مرکز شو.
د گاونډيو او نوروبهرنيو هېوادونود ناروا او غرض څخه ډکو لاس وهنو، او د افغانی ورونو ډلو تر مینځ د نفاق او بېلتون رامنځته کول، او د کورنيو خواشينوونکيو جگړو دوام، چې د زرگونو مظلومو هېوادوالو وژنو او د کابل د ښکلی او تاريخي ښار او د هېواد د نورو برخو د ويجاړېدو لامل کېده، ښاغلی پژواک له روحي او جسمي پلوه ځوراوه، چې ده دغه حالت انعکاس د هغه لیکنو، اشعارو او مرکو کښې په څرگنده توګه لیدل کیدای.
د ښاغلی پژواک لیکنی او ترجمی په دری، پښتو، انګلیسی او فرانسوی ژبو دی او ځینی لیکنی او آثار یی لاندی ذکر ښویدی.
په تأثر دا ستر ملی شخصیت او سیاستوال له دی نړی څخه هیواد کښی د سولی او سلم د راتلو په هیله، ارمانجن ولاړ.
په آخرت کی به ناری کړم * زه له دنیا نه “ارمانجن” راغلی یمه
عبدالرحمن پژواک یکی از دانشمندان، نویسندگان، شاعران و سیاستمنداران سترگ افغان، فرزند قاضی عبدالله در سال ۱۹۱۹ که مصادف به سال اعلان آزادی افغانستان بود در بالاحصار تاریخی غزنه به دنیا آمد و بعد از ۷۶ سال زندگی پربار و مملو از فراز و نشیب های سیاسی، در سال ۱۹۹۵ در شهر پیشاور چشم از جهان بست و در باغبانی، قریه آبایی اش در ولایت ننگرهار به خاک سپرده شد.
زندگی مسلکی عبدالرحمن پژواک از انجمن تاریخ افغانستان آغاز و سپس در ریاست مستقل مطبوعات و مدتی هم به حیث مدیر مسؤل روزنامهٔ اصلاح خدمت نمود.
سپس مسؤلیت رهبری آژانس اطلاعاتی باختر و مدتی هم ریاست پښتو ټولنه را عهده دار بود.
وی همچنان در سازمان های “یونسکو”، “حقوق بشر”، “یونیسف” و در سازمان ملل متحد به صدای رسای ملت افغان و پژواک ملت های تحت ستم مبدل شد. وی در پیوستن افغانستان به اعلامیهٔ حقوق بشر و جنبش عدم انسلاک در عرصهٔ بین المللی نقش سازنده ای را ایفا نمود.
به ابتکار و تلاش های جناب پژواک، “حق خود ارادیت” ملت ها، در منشور سازمان ملل متحد مسجل گردید.
عبدالرحمن پژواک یک شخصیت فرهنگی و نویسندهٔ کم نظیری نیز بود.
پژواک به زبان های دری، پښتو، انگلیسی و فرانسوی می نوشت و ترجمه هایی دارد. همانطوریکه آثار منظوم عبدالرحمن پژواک، اشعار و نظم های بزرگان فرهنگ و ادب دری چون سعدی، حافظ، رودکی، سیدجمال الدین، مولانا جلال الدین بلخی، اقبال لاهوری و دیگران را، با محتوی معاصر و جدید، در ذهن تداعی می کند، آثار سلیس و روان منثور وی نیز به شیوه خاص ادبیات افغانستان مخصوصاً ادبیاتِ روان و بدون تکلفِ کابلی نوشته شده است، که از غنای خاص تاریخی، فرهنگی، ادبی و ملی برخودار است.
گرچه آثار و نوشته عبدالرحمن پژواک عمدتاُ به زبان های دری و پښتو است، وی نوشته ها و تراجمی به زبان های عربی، فرانسوی و انگلیسی نیز دارد.
گرچه پژواک هم در رژیم سلطنتی و هم در رژیم جمهوری سردار محمد داوود خان به حیث مأمور عالی رتبه در پُست های سفارت و نمایندهٔ دایمی افغانستان در ملل متحد کار می کرد ولی تا آخر عمر نتوانست از معاش رسمی صاحب خانهٔ شخصی شود. باوجودیکه مقامات دولتی از این حالت آگاهی داشتند و تصمیم حل مشکل را داشتند ولی پژواک از پذیرفتن خانه از پول دولتی امتناع ورزید.
عبدالرحمن پژواک در کتاب خاطرات خویش که “خلاصۀ فصلی از سرگذشت یک افغان مهاجر”، عنوان دارد و در کابل به چاپ رسیده است، چنین حکایه می کند:
“بزرگترین مایۀ نازوخوشی من آنست که هیچ تن تواناتر از من به یاد ندارد که نزد او چاپلوسی کرده ویا دروغ گفته باشم. اگرنتوانستم راست بگویم، خاموش ماندم، نمیدانم چرا ازیاد این خموشی سرخ نمی شوم. تنها خاموش ماندن مردی نیست.” (ص ۲۱۶)
پژواک می گوید که در یکی از رخصتی ها درکابل “باری محمد ظاهرشاه مرا در دفترخود پذیرفت. بعد از صرف غذای چاشت به صحبت پرداخت و بعد از آن گفت پروگرام دارد که به کاریز میر برود.در کاریز میر زمین داشت ودر آن یک دهقان برای حفظ وتربیۀ حیوانات ونباتات (فارم) خانه ساخته بود وهرروزچند ساعت در آن مشغول کار می بود. وقتی از دفتر وی پائین آمدیم به من امر کرد که در پهلوی او درموتر بنشینم وباوی به کاریزمیر برویم. جلو موتررا خود بدست گرفت ودر موتر تنها بودیم واز هردری صحبت میکرد ومن گوش میدادم. به کاریزمیر رسیدیم. زمین ها ودهقان خانه حیوانات را بمن نشان داد وآنگاه دریک نقطه ایستاده اشاره کرد که از کجا تا بکجا اراضی به وی متعلق است و بعد گفت که این دهقان خانه یک نمونه است وامیدواراست که هموطنان نظیر ومثال آنرا زیاد کنند و تطبیق این مفکوره را وسعت بخشند. با اشاره به یک زمین علاوه کرد که من به همسایگان خوب احتیاج دارم از این رو این زمین را به دکتور محمدظاهرخان دادم تا همسایه باشیم. بزمین دیگری اشاره کرد وگفت میخواهم این زمین را به شما بدهم تا همسایه ای نیک دیگری هم داشته باشم. من ناگهان خود را در دست پر نیروی سکوت دیدم که با فشار خود مرا خُرد میسازد. با کمال صمیمیت وخلوص بعرض رسانیدم که: اظهار سپاس گزاری ازحضور اعلیحضرت کلماتی میخواهد که نمیتوانم از عهدۀ آن بیرون شوم. کمال امتنان دارم اما من متاسفانه شوق وذوق زمینداری را ندارم و اگر داشته باشم همه دارائی مادی ایکه از پدرانم مانده است به شکل زمین است، یقین دارم شخص مستحق تری میتواند از این عطیۀ گرانبها استفاده مرغوب وبهترکند. اعلیحضرت هیچ نگفتند اما از وجنات شان به وضاحت ظاهرشد که خاطرشان رنجه شد.
از کاریز میربازگشتیم ودر ارگ ایشان به حرمسرا تشریف بردند و من با موترخویش برگشتم. دروقت بازگشت از وطن به ماموریت منتظرماندم که مانند همیشه مرا احضار خواهند فرمود تا وداع کنم واگر هدایتی داشته باشند آنرا بگیرم. حسب عادت تاریخ بازگشت خود را به رئیس تشریفات اقای علومی که حیات دارند خبردادم، امری نرسید از رئیس تشریفات جویا شدم، بمن فهماند که اعلیحضرت ضرورتی نمی بیند که شما به حضورشان برسید، دانستم که رنجش اعلیحضرت علت حقیقی است.چون اعلیحضرت را در همه موارد مرد حلیم، صابر وصاحب گذر(گذشت) دیده ام، این بارکه حتمی آزرده شده بودند، بردل من گران وگرانتر حس میشد.” (ص ۱۴۷- ۱۴۸)
پژواک ادامه میدهد که: بعد از بازگشت از سفرپاکستان “چند روز بعد درکابل رئیس تشریفات وزارت خارجه مرحوم جلال الدین طرزی بمن تلفون کرد وگفت که والاحضرت صدراعظم بعد از ظهر با یک امریکائی ملاقات دارند وامر کردند که من هم پیشتر از رفتن مهمان آنجا باشم. به دفتر سردارمرحوم (داودخان) در صدارت عظمی رفتم واشاره به نشستن کرد. چند دقیقه بعد رئیس تشریفات، امریکائی را آورد وملاقات انجام یافت. من یاداشت های خود را جمع کردم ومیخواستم مرخص شوم، سردارمرحوم گفتند چند دقیقه باشید. نشستم ومنتظر امر بودم. سردار مرحوم گفت: من خبردارم که تو یگانه مامور دولت هستی که درکابل خانه نداری، خانه داشتن از لوازم زندگانی است باید یک خانه داشته باشی. من از مدتی است به این فکر بوده ام که خانه ای خوب شخصاً نقشه کنم وآنرا برای تو تعمیر نمایم و از جانب حکومت در مقابل خدمات برجسته ای تو به تو بسپارم، تکلیف تو همینقدر است که آنجا رفته ودر آن زندگی کنی! من خود را دراختیار سکوت مطلق یافتم وبعد از یک لحظه گفتم: از التفات ومهربانی والاحضرت کمال امتنان دارم اما شاید من یگانه مامور دولت باشم که خانه ندارد، اما یگانه افغان بیخانه نیستم وهم نمیتوانم پایبند دارائی باشم.
سردار فرمود یعنی که قبول نمیکنی؟
گفتم: آن را رسیده میدانم وممنون هستم.
از چوکی برخاست وبه آنطرف میز کار او که من نشسته بودم آمد، من نیز از جا برخاستم.
گفت: فهمیدم وحرف را همینجا میگذاریم. ناگهان مرا در آغوش گرفت وگفت: خداوند مثل ترا زیاد کند. منکه شاه را رنجیده ساخته بودم، ناگهان فرحت وآرامشی حس کردم که نظیر آن احساس سرور و جمعیت خاطر را به خاطرندارم.
بعد از آن احترام والتفات سردار بمن زیادتر از همه وقت بود و روز افزون گردید و این بحدی رسید که هنگامی که مرا به کنفرانس سران دول وحکومات کشورهای غیرمنسلک در الجزایر بجای خود در سال اول جمهوری فرستاد گفت: من ترا بحیث نمایندۀ خاص خود میفرستم، زیرا من رفته نمیتوانم و بعد از برادرم، این کار را تنها به تو اعتماد کرده میتوانم…. بعد ازاین بود که من هم احترام خاصی به شخصیت سردار محمدداود مرحوم پیدا کردم. البته احترام به شخصیت یک شخص معنی موافقت با همه افکار وپالیسی سیاسی آن شخص را ندارد.” (ص ۱۵۷)
عبدالرحمن پژواک یک شخصیت تأثیرگذار در تاریخ سیاسی، ادبی و فرهنگی افغانستان بود که تأثیر فعالیت های وی در عرصه سیاست بین المللی در سطح سازمان ملل متحد نیز محسوس بود.
وی زندگی مسلکی را از فعالیت های مختلف از مطبوعات افغانستان آغاز کرد و از جمله پُست مدیر مسؤل روزنامه اصلاح سپس مدیر عمومی نشرات که برنشرات روزنامه ها، آژانس باختر و رادیو کابل نظارت داشت.
درسالهای بعد عهد دار وظایف ذیل بود:
۱- مدیر عمومی پښتو ټولنه
۲- مدیر عمومي نشرات ریاست مستقل مطبوعات
۳- مدیر عمومی اطلاعات وزارت خارجه ۱۳۲۵
۴- سکرتر دوم و اتاشه مطبوعاتی سفارت افغانستان در لندن ۱۳۲۷
۵- کارمند موسسهٔ سازمان ملل متحد در کانادا
۶- سکرتر فرهنگي سفارت افغانستان در واشنگتن ۱۳۲۹
۷- اتشه مطبوعاتی در لندن برای بار دوم ۱۳۲۹- ۱۳۳۲
۸- مدیر شعبه سوم سیاسی و کفیل ملل متحد وزارت خارجه ۱۳۳۲
۹- مدیر عمومی سیاسی وزارت خارجه ۱۳۳۴-۱۳۳۷
۱۰- سفیر کبیر ونماینده دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد ۱۳۳۷-۱۳۵۱
وی در دوره خدمتش در دوایر مختلف به مقام های بلند کار نموده از جمله در ۱۳۵۴ برای یک سال رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد که دومین مقام درین سازمان است و درسال بعدی رئیس کمیسیون دفاع از حقوق بشر و در سال سوم رئیس کمیسیون حل منازعه نامیبیا تعین گردید.
در سال ۱۳۵۱ به حیث سفیر افغانستان در بن، المان غرب
سفیر افغانستان در دهلی جدید ۱۳۵۲- ۱۳۵۵
سفیر افغانستان در لندن ۱۳۵۶
بعد از تجاور اتحاد شوروی وقت، عبدالرحمن پژواک در مقابل تجاوز بیگانگان با تمام قوت و توان معنوی ایستاد و مبارزه کرد و تمام عمرش گرانبارش را در افرینش اثار هنری و فرهنگی ای صرف نمود که در سروده های شعری و آثار هنری اش کلمات و اصطلاحات سُچهٔ مملو از عشق به وطن و مردم به چشم می خورد.
بعضی از آثار ارزشمند پژواک :
– کلمه داره روپى : پارچه تمثیلی به زبان پشتو چاپ پشتو ټولنه
– آریانا : به زبان انګلیسی چاپ لندن
– افسانه های مردم : از سوی رادیو افغانستان
– افغانستان کهن : چاپ لندن
– پشتونستان: چاپ لندن
– دومقاله مفصل در باره روز ومساله پشتونستان چاپ لندن
– پيشوا: ترجمه اثر جبران خلیل از انگلیسی به دری چاپ کابل
– باغبان: ترجمه اثر تاگور به زبان دری چاپ کابل
– گل های اندیشه: مجموعه شعری
– بانوی بلخ – شعری پشتو و دری چاپ پشاور
– حدیث خون: مجموعهٔ شعری
– میهن من: مجموعهٔ شعری
– عواطف: مجموعۀ مقالات
ـ اندیشهها: مجموعهٔ کلمات قصار و جملات کوتاه
– مجموعهٔ افسانه های مردم – کابل ١٣٣٦
– بانوی بلخ، حماسهٔ ناهید نامه
– گل های اندیشه؛ افسانه های مردم، مردان پاراپامیزاد، یک زن، آواره، گلهای کوهی،
ترجمهٔ اشعار تاگور، الماس ناشکن.
– ترجمۀ کتابهای عروج بارکزائی، اثر ادوارد الایسن پیرس به همکاری محمد عثمانی صدقی – کابل ١٣٣٣
همچنین پژواک پنج اثر به انگلیسی دارد که در لندن به چاپ رسیدهاند.
عبدالرحمن پژواک علاوه بر مجموعه های شعری و ادبی، داستان هایی هم دارد:
۱ – الماس ناشکن: پاسخ استاد پژواک به شاعر انگلیسی (ویلیام پت روت) در رابطه به مبارزین افغانستان
۲ – افسانه های مردم: مجموعهٔ داستان های کوتاه
۳ – یک زن: داستان
۴ – حوض خاص: داستان فولکلوریک درمورد حوض خاص سپین غر و چشمهٔ سلطانپور سفلی که نزد هندوان افغان از احترام خاصی برخودار است.
نمونه ای از شعر دری پژواک:
یک خنده و خاموشی
بر خیز به ساغر کن، ساقی می ناب اندر
گویند بهار آمد، تا کی تو به خواب اندر
دی پیک بهاران گفت پیمانه دی پر شد
برخیز به کامش کن، یک پیک شراب اندر
وقت طرب عیش است، آوان نشاط و شور
از زخمه شراب افگن، در کاس رباب اندر
از لاله طبیعت بین، ساغر به چمن چیده
آنقدر که می ناید، هرگز به حساب اندر
ابریق خرد بشکن، مینای جنون پُر کن
حیف است زهشیاری، باشی به سراب اندر
د پژواک د پښتو شعر نمونه:
خلک وایی چه راغلی بیا اختر دی
دا چی چا باندی اختر دی، خدای خبر دی
مبارک دی شی که چا باندی اختر وی
په افغان باندی اختر ندی، محشر دی
چه په سمه سترګه څوک ورته نظر کړی
پورته ښکته ټول عالم زیر و زبر دی
د پردی آسمان کی بل شانته ځلیږی
که هلال دی، که سپوژمی ده او که لمر دی
دا هلال چه زه یی وینم په افق کی
نه پوهیږم تش کجکول که مات ساغر دی
تور و سپین حوادث واړه گذاران دی
گذران دی که ماښام دی که سحر دی
په دستور د زمانی باندی ځان پوه کړه
پایښت بوله استثی، قانون گذر دی
دا منمه چی که خدای ورسره مل وی
که وگړی پو تنها دی، لوی لښکر دی
خو دا نور خبری واړه دی عقبی دی
دا د زور دنیا ده زور د زورور دی
انتقام به د هغه ساده هیریږی
چی دده په داوری باندی باور دی
چی مغل ندی او هسی تمغل کړی
د مغولو نه سل ځله دا ابتر دی
چی آشنا گله مین کیږی گله من شم
که پردی مدام غپیږی، بی اثر دی
د “پژواک” زړه د وطن په غرور ولاړ دی
که څه هم ولاړ په ځوړند چاود کمر دی
خیالی گرځی په ختما کی بی خیاله
“رحمن کوږ دستار تړلی قلندر دی”
روح این ابرمردِ تاریخ شاد، یاد کارنامه هایش جاودان و بهشت مکانش باد.
ناصراوریا * ۱۰ دسمبر ۲۰۱۷ – تکزاس Naser Oria