محترم دکتورعبدالغفورروان فرهادی ینک با لطف حق سبحانه تعالی، عمرم به هشتاد و هفت رسیده، که در باره ٔ فرهنگ یا لغت نامه ٔ تهیه داشته ٔ دوست دیرینم داکتر فیض الله ایماق چند کلمه ٔ را برشته ٔ تحریر می آورم. داکتر فیض الله ایماق از سالیان درازی بدینسو، در تحقیق و تتبع در باره ٔ زبان تورکی اوزبیکی مصروف می باشد . من همواره از ایشان میخواستم، که لغت نامه ای در بارهٔ زبان تورکی اوزبیکی با ترجمه ٔ فارسی/ دری آن بنویسند، تا فارسی / دری زبانان، به خصوص کسانیکه اصلاً تورکی الاصل می باشند، ولی به اثر عوامل مختلف، زبان شانرا از دست داده اند، و علاقمند آموختن زبان آبایی خود میباشند، از آن مستفید شوند. و از جانب دیگر یک عده فارسی زبانان و سایر گوینده گان زبانهای افغانستان شاید، علاقمند آموختن زبان تورکی اوزبیکی باشند، که آنها نیز به این نوع فرهنگ، خصوصاً تورکی به فارسی / دری مراجعه نمایند.
خبر شدیم که درین اواخر یک تعداد شخصیت ها در نوشتن فرهنگها به زبان تورکی اوزبیکی دست زده اند، که کار خوب و مناسب می باشد. چونکه هر چند، لغتنامه ها زیاد شود به غنای فرهنگی میفزاید، و مردم افغانستان بداشتن لغتنامه ها شدیداً ضرورت دارند .
این بنده ٔ خدا، در مقدمه های تالیفات آقای داکتر ایماق زیر عناوین « در دانه های خلق » و « سوزدل » تقریظ ها نوشته بودم . و اینک خوشحال می باشم که لغتنامه ٔ شان بعد از چهار دهه، تکمیل شده و یقیناً کار آمد و ضرورت مردم افغانستان خواهد بود .
زمانیکه در وزارت امور خارجه کار می کردم یک نفر تاجیکستانی به نام صولت شاه میرگن زاده که در سفارت روسیه شوروی در کابل کار می کرد، کتابی را در قسمت گرامر اوزبیکی که به زبان روسی نوشته شده بود، برایم نشان داد . از وی خواهش نمودم تا آنرا به فارسی ترجمه نماید، تا باشد از آن اوزبیک زبانان استفاده نمایند. وی آن کار را انجام داد، و بنده آنرا برای دوست گرامی ام آقای داکتر عنایت الله شهرانی دادم تا با دوستان همزبان در آن باره تحقیقات را ادامه دهند.
بار دیگر آقای صولت شاه میرگن زاده به خواهش من کتابی را که در بارهٔ زبان و ادبیات اوزبیکی تحریر یافته، که اصل آن روسی بود، به ترجمه ی آغار نمود، مقدمه ٔ آن را که برسم الخط عربی فارسی روان ترجمه نموده بود، بدسترسم گذاشت. آن کاپی نزدم بود، تا زمانیکه من در زندان پلچرخی محبوس شدم، به اثر تلاشی ها، ترجمهٔ مذکور مفقود گردید.
گفتنیست که قرغیز ها یکی از طوایف تورکها می باشند، و در تاریخ تورکها در داستان های « ماناس » سابقهٔ طولانی دارند . یک گروپ قرغیز های پامیر به سرکردگی مرحوم الحاج رحمن قل خان ( خان پامیر)، در زمستان ها به کابل آمد و شد داشتند . من با آنها تماس داشتم، در آن هنگام یک شخصیت تورک تبار بدخشانی به نام پروفیسر داکتر محمد نظیف شهرانی، در بارهٔ طرز حیات، تاریخ و غیره جهات مختلفه و بود و باش آنها به زبان انگلیسی کتابی را می نوشت، و طوریکه شنیده شد تحقیقات مذکور اقبال چاپ یافته است. فکرمی کنم متن این کتاب به زبان فارسی و یا تورکی ترجمه گردد، مفید خواهد بود .
چهل و اند سال قبل از امروز، خوب به خاطر دارم که داکتر فیض الله ایماق، آماده گی خویش را در نوشتن یک لغتنامه تورکی اوزبیکی گرفته بود، یک جلد فرهنگ کوچک اوزبیکی را که به خط سریلیک در شهر تاشکند جمهوری اوزبیکستان طبع گردیده بود، برایش تقدیم داشتم تا از آن در نوشته های خویش استفاده نماید.
باید گفت ارزش لغتنامهٔ هذا به قلم داکتر ایماق، نزد اهل دانش و علما زیاد می باشد، بخصوص که در آغاز مجملی از دستور زبان تورکی اوزبیکی آورده شده است، که ارزش کتاب را بالا می بَرد.
من بندهٔ الله زمانیکه از زبان داکتر عنایت الله شهرانی شنیدم که وی مجموعه ای را از لغات عامیانهٔ مردم شهران، یا مهد تولدش جمع و ترتیب نموده است، برایشان پیشنهاد کردم که آن لغات مستعمل را که بدست دارد، در تقریظی که به این فرهنگ می نویسند، علاوه بدارند . در آن صورت، کیفیت و ارزش کتاب باز هم بالا خواهد شد . اینک خوشحال می باشم که موضوع را داکتر شهرانی به منصه ٔ اجرا گذاشته است.
لغات عامیانهٔ شهران در فرهنگ دست داشته ی تان گنجانیده شده است.
طوریکه گفته آمد من آقای داکتر فیض الله ایماق را از سالیان زیادی باینسو می شناسم.حتی درسال ۱۳۵۵ خورشیدی بمراسم عروسی فیض الله جان و خانم شان انابت جان اشتراک نموده، عاقد نکاح و ازدواج شان نیز بودم.
این برادر گرامی در وقت ماموریت شان در رادیو افغانستان و رادیو بین المللی تاشکند اوزبیکستان و کشور کانادا، کتاب ها و مقالات زیادی را نوشته، بدین وسیله به ارتقای و احیأ فرهنگ افغانستان مصدر خدمات شایانی شده اند . پس جای دارد از آن قدر دانی نماییم.
نخست برای دوست گرامی ام داکتر فیض الله ایماق، به خاطر تکمیل این لغتنامه تبریک و شاد باش گفته، دو دیگر از خداوند پاک، ایمان قوی و توفیق مزید برایشان می خواهم و همواره صحت و سلامت باشند.
دکتور عبدالغفور روان فرهادی
شمال کالیفورنیای امریکا
دسمبر ۲۰۱۵ مسیحی