اسلام ومسلمانان درقلمروپهناورروسیه اززمان پیدایش آن تاکنون فرازونشیب ها وپعضا حوادث خونین راآزمایش نموده اند. اسلام درسال 986 میلادی دربلغار سواحل دریای والگا تاتارستان توسط خان الموش دین رسمی اعلام گردید وبعد ازآن او سفرای خودرا به دربار ولادیمیراول شهزاده کیف« 908 تا 1015» فرستاد و پیشنهاد پذیریش اسلام را نمود. درآن زمان مذهب ابتدایی روسیه و اسلاوهای شرقی پرستش ارواح نیاکان ونیروهای طبیعت بود. ولادیمیراول به فکر دستیابی به یک دین بود او نمایندگان خودرا جهت تحقیق ومعلومات درباره اسلام وسایرادیان درنقاط مختلف می گمارد. پادشاه روسیه به دلیل منع شراب دراسلام آئین مسیحیت را اختیارمی نماید ودرسال 988 مسحیت رادرروسیه رسمیت می بخشد.
ازسال 1238 دراثراستیلای تاتارها که دوقرن ادامه یافت روسیه ازبقیه دنیا جدا و از رنسانس واصلاحات دینی که دراروپای غربی آغازگردیده بود به دورمیماند. پطرکبیردرسال 1682 درهای روسیه را بروی غرب می گشاید ومشوق تمدن غرب مخصوصا فرانسه والمان میگردد، دانشجویان روسیه درغرب ارسال میگردد وازاستادان خارجی بروسیه دعوت میگردد وسیاست غرب سازی تازمان ایکاترینای کبیرادامه می یابد ودرعهد ایکاترینا« 1762- 1796 » به مسلمانان رسما اجازه داده میشود تامراسم وفرایض دینی خودرا انجام بدهند. قران برای اولین باردرسال 1801 میلادی درقازان مرکز تاتارستان چاپ وپخش میگردد.با سقوط تزارها و پیروزی انقلاب اکتوبرعصر الحاد درروسیه آغاز میگردد. دولت شوروی درماه نوامبر1917اعلامیه را برای مسلمانان زحمتکش روسیه وشرق منتشرگردانید که براساس آن اعتقادات وادای مراسم دینی مسلمانان آزاد اعلام گردید، البته هدف اصلی این اعلامیه بخاطرآن بود تا ازکمک وپشتبانی مسلمانان درصورت مقابله باآلمان استفاده گردد وجلو شورش مسلمانان رابگیرد اما درعمل مساجد تعطیل ویا ویران میگردیدند وحتی دانشمندان ونویسندگان ناراضی که علاقمند به ایدیالوژی ملحدانه شوروی نبودند مردود، تعقیب ویا حاشیه نشین می شدند. درسال 1927 ازسی هزارمسجد درشوروی به 416 مسجد کاهش می یابد والحاد پرستی جزء مضامین درسی درمدارس وموسسات علمی گردید اما با وجود ممانعت مسلمانان مخفیانه فرایض دینی خودرا انجام میدادند. بعدازسقوط شوروی وزوال کمونیسم آزادی ادیان مختلف رسما اعلام گردید. در روسیه که بیشتراز صد وده اقوام ونژادهای های مختلف به سرمیبرند ادیان مسیحیت ارتدکس،اسلام، کلیمی وبودایی ازادیان رسمی محسوب میگردند. دین اسلام بعد ازمسحیت بزرگترین دین است وجمعیت مسلمانان روسیه بیشتراز بیست میلون است. مسلمانان روسیه متشکل ازچهل قومیت اندکه مهم ترین آنها مسلمانان جمهوری های تاتارستان ،باشقیرستان، چچن،انگوش،کاباردینا وداغستان میباشند. تاتارها بزرگترین جمعیت مسلمان روسیه راتشکیل میدهند ،درروسیه معاصرومخصوصا درسالهای 1990 مردم روسیه وتمام پیروان ادیان آسمانی که نواززیریوغ الحاد آزاد گردیده بودند با علاقمندی زایدالوصف از احیای وقایع تاریخی،علمی وفرهنگی خود استقبال نمودند.تاتارستان یکی ازجمهوری های موفق روسیه است وقازان مرکزآن ازنظرقدمت وجایگاه شهری درکنارمسکو وسنت پطرزبورگ جا دارد. جمهوری تاتارستان درقلب روسیه موقعیت دارد وبزرگترین جمهوری مسلمان نشین روسیه است دراین جمهوری باداشتن چهارمیلون جمعیت بیش از101 قوم زندگی مینمایند،درتاتارستان بیش ازیک هزارمسجد ودوصد کلیسا وجود دارد، تنوع ادیان وفرهنگ های مختلف و زندگی مسالمت آمیزآنها درکنارهم شهرقازان رابنام شهرتلرانس ودیپلماسی آشتی ادیان وفرهنگ ها معروف گردانیده است.تاتارها احیای مجدد مسجد عظیم وزیبای گلشریف را درسال 2005 میلادی درکنار«کریملین قازان» که کاخ محل ریاست جمهوری است بگونه پیروزی معنویت برجهالت جشن گرفتند. گلشریف شاعر،ادیب وعالم بزرگ تاتارهابود. گلشریف درسال 1552 با مقاومت شجاعانه درمقابل ایوان گروزنی معروف به«ایوان مخوف» تزارروس برای دفاع ازشهرقازان کشته شد وبعد مسجد قدیمی این شهر به آتش کشیده شد واثری ازآن باقی نماند. منتیمیرشای مییف رییس جمهورآن زمان تاتارستان افتتاح این مسجد را بعد از 460 سال چرخش قاطع دراحیای معنویت وتاریخ پرافتخارگذشتگان خودنامید وی درگفتگوی اختصاصی بمن گفت: گلشریف نه تنها بزرگترین آرزوی مردم تاتارستان بلکه پلی است که گذشته حال وآینده را رابه هم مرتبط می سازد ومایه افتخارروسیه معاصراست وروسیه با افتتاح این کانون معنوی افتخارات تاریخی ومعنوی برباد رفته خود را زنده ساخت. درقانون اساسی روسیه دین ازدولت تفکیک گردیده است اما هرنوع تفرقه افگنی های مذهبی،قومی وزبانی وهرنوع تبلیغات مغرض بنام آزادی مطبوعات به مقدسات اسلامی ممنوع است ودولت ازعمق فلسفه انساندوستانه ادیان ومذاهب رسمی چون مهم ترین عامل وحدت ملی حمایت مینماید.ولادیمیرپوتین درباره مسلمانان روسیه گفت مسلمانان روسیه مهاجرنیستند آنان شهروندان روسیه هستند ووطن دیگری ندارند. بعد ازفروپاشی شوروی هفت هزارمسجد جدیدا درروسیه بنا گردیده است وتعداد مساجد درشهرهای بزرگ بسنده نیست وبرای اینکه مسلمانان بتوانند دراجرای فرایض دینی خود دچارمشکلات نگردند درآینده تاسیس مساجد جدید توسعه خواهد یافت. درشهرمسکو بیشتراز یک میلون مسلمان به سرمی برند ودراین شهردرکنارچهارمسجد جامع صدها مسجد کوچک درجواربازارها محل کار مسلمانان فعال می باشند . بزرگترین مسجد جامع وتاریخی مسکو که یک قرن قبل اعمار گردیده بود درخیابان میرمرکز این شهر موقعیت دارد، درروزهای اعیاد تعدادبیشترازصد هزار مسلمان درسرمای سرد زمستان به روی خیابان های چهار اطراف مسجد نماز را ادا می نمایند بتاریخ 23 سپتمبر2015 بعد ازده سال کار ساختمان این مسجد بامعماری شگفت انگیز وحفظ آثار تاریخی آن با سخنرانی راول عین الدین رییس اداره روحانیون روسیه ،ولادیمیرپوتین رییس جمهورروسیه، اردغان رییس جمهورترکیه ومحمود عباس رییس جمهور فلسطین با اشتراک سایر مهمانان کشورهای اسلامی افتتاح گردید،مسجد جامع مسکوبعدازبازسازی بزرگترین مسجد دراروپا است،دارای شش طبقه وشش لیفت است،ارتفاع مناره آن 72 متروقبه طلایی آن 46 متراست و گنجایش ده هزارنمازگزاررادارد ،مجهزبا کتابخانه،تالارمطبوعاتی وموزیم تاریخ اسلام میباشد. ولادیمیرپوتین اسلام راجزء تفکیک ناپذیرحیات معنوی روسیه نامید واعلام نمود که داعش لکه ننگ اسلام است که مرتکب جنایات بی شرمانه و وحشیانه میگردد، داعش درصدد بدنام گردانیدن و جعل وتحریف اسلام است. به گفته راول عین الدین ولادیمیر پوتین نخستین رهبر درتاریخ روسیه تزاری،شوروی وروسیه معاصراست که از روسیه بگونه کشوراسلامی یاد نموده است. در همجواری مسجد بزرگ مسکو اداره روحانیون ویاشورای مفتی های روسیه فعالیت مینمایدکه بیش از1500 شاخه مذهبی درسراسر روسیه دارد ورییس آن مفتی راوال عین الدین است واداره مفتی های روسیه با استفاده از شبکه تلویزون، انترنیت وروزنامه ها ومجله های متنوع اصول وقوانین اسلامی را تبلیغ وترویج مینمایند.جشنواره های بین المللی سینمایی کشور اسلامی هرسال درقازان مرکزتاتارستان برکذارمیگردد. اداره مرکزی اسلامی دراوفا مرکزباشقرستان ازمراکزعمده آموزش وتربیت اسلامی محسوب میگردد ورییس آن طلعت تاج الدین است این مرکزدرحدود 500 شاخه مذهبی درنقاط مختلف روسیه دارد، مرکزهمآهنگی مسلمانان شمال قفقاز جمهوری های چچن، انگوش،کاباردینا وداغستان راباهم مرتبط میگرداند وتنها درجمهوری کوچک داغستان با جمعیت یک میلون وششصدوهفت هزارنفرکه 83 درصد آنرا مسلمانان تشکیل میدهد سی قوم بازبانهای مختلف زندگی مینمایند وطی سالهای اخیردراین جمهوری بیشترازسه هزارمسجد جدید تاسیس گردیده است، داغستان باوجودیکه ازجمهوری های کوچک وفقیرروسیه است، اما مهد دانشمندان سرشناس ومشهور روسیه درزمینه های مختلف علوم است.محمد نوری عثمانف نام آورترین دانشمند روسیه درتحقیق ادبیات زبان فارسی ازداغستان است. فقدان استراتژی حل مسایل ملی ودینی در قفقازشمالی درطول تاریخ برای روسیه چالش برانگیز بوده است، داشمندان وکارشناسان درامور حل مسایل قومی امنیت سرتاسری روسیه را منوط به امنیت قفقازمی دانند. به باور رمضان عبدالطیپف رییس جمهوری فعلی داغستان ویک تن ازشخصیت برجسته علمی و دولتی روسیه بدون قفقاز وقفقازبدون روسیه نمی تواند وجود داشته باشد، مسلمانان وپیروان مسحیت درطول تاریخ ازتمامیت ارضی ومنافع روسیه دوش بدوش همدیگردفاع نموده اند، وی افراطگرایی را ارمغان نامبارک وهابی ها درروسیه میداند. مرحله گذرازبرزخ کمونیسم با وجودریشه های قوی آن درروسیه بدون جنگ وخونریزی صورت گرفت وپیشگویی ها درباره وقوع جنگ داخلی به حقیقت نه پیوست مردم ازآزادی واحیای تاریخ ومعتقدات خود استقبال نمودند اما درموج اول دموکراسی وبازارآزاد، سرمایه داری لجام گسیخته و چپاولگرانه روسیه را دستخوش بی ثباتی های سیاسی، اقتصادی وبی امنیتی گردانید، درهای روسیه بروی مبلغین و فرقه های تندگرای اسلامی ومسیحیت چون کاتولیک ها وپروتستانت ها که خرافات، تفرقه وجادوگری های عوافریبانه راتبلیغ می نمودند بازگردید. وهابی های به کمک کشورهای خارجی به نقاط مختلف روسیه نوین وجمهوری های سابق نفوذ نمودند. سبب شد تا درسالهای 1990 تبلیغات اسلام هراسی فضای عمومی جامعه را مختنق وباعث تشویش افکارعمومی به اسلام گردد.« ادامه دارد» دکتورعلی احمد کریمی– مسکو