در روزگار کنونی که هر کس میتواند پیامش را بدون کوچکترین سد و دغدغه به هزاران هزار خواننده و بیننده برساند، نبشته بانو عاصی (با همسویی دخترش: مهستی – یگانه یادگار عاصی) در پیرامون فلم “گذر” – به گفته خودش – پنج سال پیهم نتوانست به رسانه‌های درونمرزی و برونمرزها راه باز کند.آیا دستهای سانسورگران درازتر از دو بازوی “اردشیرشاه درازدست” اند؟ آیا نمیخواهند نامه نویسنده به نشانی آنانی که باید، برسد؟ آیا دیدگاه بانو عاصی سراپا نادرست، نارسا یا بی‌بنیاد است؟ اگر آری وگر نه، چرا پرسشهایش پاسخ نمییابند؟
https://www.youtube.com/watch?v=rk9YnemEuDU
امیدوارم گردانندگان یا دست‌اندرکاران و سیماهای پشت و روی نوار “گذر” به انگشت‌گذاریهای زیرین بپردازند. هرگونه واکنش – از رهنمایی تا پاسخ و از بررسی تا نقد بر نقد – میتواند امانتدارانه در همین برگه نمایان شود.
با پاس و سپاس از میترا و مهستی عاصی که برگه سیاسنگ را برای بازتاب گفته‌هاشان برگزیده‌اند و با باور به فراخدلی هر آنکه درین زمینه، دیدگاه دگرگونه پیش گذارد.
با آنکه مهستی هفده ساله، اینک بیست‌ودو سال دارد، میترا عاصی نمیخواهد حرفی از سخن پنج سال پیشش دستکاری یا دگرگون گردد. یادداشت زیرین، متن بدون کاست و فزود – سال 2011 – اوست:
به نام خداوند جان و خرد
کزی برتر اندیشه برنگذرد
نقدی علمی بر فیلم “گـذر”
++++++++++++++
شرح هر پدیده جدا از تاریخ و شرایط اجتماعی آن نیست. نادیده گرفتن این واقعیت ما را فرسنگ‌ها از حقیقت دور میکند. فیلم “گذر” به جای اینکه به عاصی و دوستدارانش ارج و مقام قایل شود، بیش از پیش آن را پایین آورده است. محور فیلم بیشتر روی گفتارهای کمسوادانه کم‌سوادترین فرد این خانواده یعنی آقای مبین میچرخد. در یک کلام میتوان گفت فیلمنامه “گذار” یک “مبین‌نامه” است.
در کشور ملت نشده و قوم‌زده افغانستان بهتر است آنهایی که در حوزه فرهنگ و ادب کار میکنند، به مسایل اجتماعی به‌صورت پدیده پیوسته و تنگاتنگ نگاه کرده و چشم‌انداز تحلیل خویش را در تنگنای دره‌های کور قبیله‌یی گرفتار نسازند.
عا صی شاعر فارسی زبان است و متعلق به تمام آنهایی که از این زبان به عنوان عمل پیوند و یکپارچگی ادبی و فرهنگی استفاده میکنند. در این کارزار تاریخی، دنیای فرهنگ و ادب ما ریشه در مرزها ندارد و فراتر از دامنه‌های جغرافیایی یک هنرمند یا شاعر باید به مخاطب آن اهمیت قایل شد. هنری که مخاطبش را در فرد یا قبیله یا دهکده و یا ایدیولوژی به تنگنا بکشد، سرنوشتی جز منفعل ماندن ندارد. این همان کاریست که سازنده فیلم “گذر” به تصویر کشیده‌است.
در حقیقت “گذر” در ذات خود واژه سیال و دور از ایستا بودن است. ولی مفهوم فیلم خود را به زشت‌ترین گونه در کوچه‌ها و دره‌ها و گفتارهایی پنهان کرده و هر آنچه میگوید رفتارهای ناقص و سبک مادی زندگی شاعر به صورت نه چندان زیباست. در اصل حرفی یا سخنی از زندگی فرهنگی و شعری و محیط هنری او نیست. خلص اینکه “گذر” برای این فیلم اسم بی‌مسمی است.
جای بس تعجب است که برای زندگی قهار عاصی، حالات هنری و یادآوری از یاد و خاطرات شاعری وی نخواسته یا نتوانسته‌اید با تعداد بیشتر شاعران و همدوره‌های فرهنگی زمان خودش در تماس شوید تا پرده را به زیبایی بالا بزنید و به شرح حالات روحی، عاطفی، علمی و سبک شعر و اینکه او برای چه میسوخت و میگداخت بپردازید.
صرف نظر از اینکه با همدوره صنف سه مکتبش به گپ نشسته‌اید و صفحه تلویزیون را با دهل پر کرده‌اید، تاسفبارترین بخش این فیلم پخش حریم خصوصی و شخصی شاعر بود که با بدترین و حقیرانه‌ترین شکل از جانب خانواده اش به تصویر کشیده شده‌است. گویا میزان سواد آنها نیز همقد و همقامت مبین آقا در آشکار کردن بخش خصوصی زندگی شاعر نقش اساسی داشت.
متعجبم که چگونه در رسانه خبری معتبری چون “تلویزیون سبا”، یک نفر حقوقدان یا حداقل یک تن روشنفکر آگاه پیدا نشد تا انگشت انتقاد بر روی این مسایل بگذارد؟ در کدام فرهنگ، دین، آیین و سنت جایز است که حریم خصوصی شخصیت‌ها اینقدر بی در و پیکر به نمایش عموم گذشته شود؟
جدا از این، چگونه است که شما حتی شعرهایی عاشقانه شاعر را در خاستگاه عشقی دختری قرار داده‌اید و تا این حد تصویرش را از عشق پایین آورده اید که گویا عشق از نگاه عاصی فقط در مکروریان کهنه و خانم ویدا خلاصه میشود. آیا حقیقتاً مفهوم عشق از نگاه شاعر چنین است؟
البته کار را از این حد هم گذرانده، زشتی را به آن‌جا رسانده اید و تا مرزهایی پیش رفته‌اید که نقش صورتگر آورده و ویدا را به ترسیم کشانده و با لنز تان عمق حقارت را به تصویر میکشید. الحق در مملکت کوران یک چشمه پادشاه است.
جالب این است که مادر شاعر در این فیلم ادعا میکند که “ویدا هنوز هم شوهر نکرده‌است.” همه اینها در شرایطی به تصویر کشیده میشوند که دختر هفده ساله عاصی روزی که این فیلم را ببیند، چی قضاوت خواهد کرد.
ویدا که به گفته شما در روسیه است، چگونه میخواهد علیه شما دادخواهی کند؟ آیا هیچ نگاه بشری، اخلاقی، حقوقی و اجتماعی به زندگی و کانون خانواده آن دختر دارید؟
فیلم “گذر” فاقد تکنیک هنری و فاقد فیلمنامه بوده و همانطور که در بالا تحلیل شد، ارزش عاصی را بسیار پایین آورده و بهتر است نمایش آن تکرار نشود.
با تشکر
میترا و مهستی عاصی